Een hellehof en een comfortabel vakantiehuis

In 1959 verscheen bij de Wereldbibliotheek een Nederlandse vertaling van de kleine roman De Hellehof  van de Bosnische schrijver Ivo Andrić. Het boek verhaalt de belevenissen van de Bosnische monnik Broeder Petar in het Huis van Bewaring in Istanboel, waar figuren met uiteenlopende achtergronden worden vastgehouden, vaak alleen maar om de directeur een goed losgeld te bezorgen.

De blurb op de achterflap: “De vraag naar schuld of onschuld wordt nauwelijks gesteld aan de arrestanten, die zich in de gemeenschappelijke cellen en op de schaduwplekjes van de gloeiende binnenhof ophouden. Na maanden keert de Bosnische monnik naar zijn klooster terug. In zijn geest vloeien alle verhalen, die hij op de vervloekte binnenplaats van eerlijke en oneerlijke lieden heeft moeten aanhoren, in elkaar over tot een schakelvertelling, waarin werkelijkheid en symboliek naar oosterse trant vermengd worden, maar die naar westerse inslag schijnt gericht te zijn op het wezen van het menselijk bestaan zelf.”

Tegelijkertijd maakt de lezer kennis met de modderige corruptie in de nadagen van het Ottomaanse rijk, en met het centraal in de vertelling staande personage Djamil, een rijke jongeman die een ontluisterend einde tegemoet gaat, omdat hij ervan overtuigd raakt dat hij de historische figuur Dsjem is, de ongelukkige broeder van de sultan.

Amsterdam/Antwerpen: Wereldbibliotheek, 1959
Vertaling: C.W. Sangster-Warnaars
Bandtekening: Frederique Spaanderman
Oorspronkelijke uitgave: Prokleta avlija, 1954

Ivo Andrić (1892–1975) had tijdens zijn leven ook te maken met de altijd maar door malende molens van de macht, zij het minder grotesk en fataal dan zijn personages in De Hellehof. Integendeel: internationale lof, welstand en een schitterende loopbaan vielen hem ten deel – hij moest alleen een beetje op zijn tellen passen onder het communistische bewind van Joegoslavië, vanwege zijn eerdere werkzaamheden als diplomaat.

Andrić werd geboren op 9 oktober 1892 in Dolac in het huidige Bosnië en Herzegovina. Hij groeide op in een katholiek Kroatisch gezin in Visegrad, een stad die later een belangrijke rol speelde in zijn literaire werk. Andrić studeerde aan universiteiten in Zagreb, Wenen, Krakau en Graz, waar hij in 1924 promoveerde in de filosofie.

Huis van Andrić, Herceg Novi
(foto HMD Dekker)

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij korte tijd gevangengezet vanwege zijn betrokkenheid bij de Zuid-Slavische nationalistische beweging. Na de oorlog trad hij in diplomatieke dienst voor het Koninkrijk van Serven, Kroaten en Slovenen (later Joegoslavië). Hij was onder meer werkzaam in Rome, Madrid, Genève, en Berlijn, en diende in de jaren dertig als ambassadeur in Berlijn.

De Hellehof is zeker niet zijn bekendste werk. Dat is De brug over de Drina (1945), een historische roman over het leven in Visegrad door de eeuwen heen. Het boek is daarmee een portret van de multi-etnische samenleving in Bosnië. Een ander belangrijke werk is De kroniek van Travnik.

In 1961 ontving Andrić de Nobelprijs voor Literatuur, als erkenning voor zijn ‘epische kracht’ en zijn ‘verhalen die het lot van mensen binnen de geschiedenis van zijn land onthullen’. Hij overleed op 13 maart 1975 in Belgrado.

Waarom aandacht voor Ivo Andrić op deze plek? Eigenlijk toeval. Bij de voorbereiding van een vakantieverblijf in Herceg Novi aan de Baai van Kotor (Montenegro) in mei 2025 stuitte mijn partner Heleen op Andrićs tot museum omgevormde huis uit 1962/63, waar hij woonde in de periode 1963-1968. Het werd gebouwd naar een project van de Belgradose architect en schilder Vojislav Đokić. Andrić trok er twee jaar na het winnen van de Nobelprijs in met zijn vrouw Milica Babić. De vijf jaar in Herceg Novi waren erg gelukkig voor het paar: "De Venetianen, Turken, Spanjaarden, Russen, Oostenrijkers vochten om de Baai van Kotor… Hoe konden ze niet praten over zulke schoonheid?"

Andrić in Herceg Novi, ca. 1968

Adres : Njegoševa 79

Openingstijden : maandag - zaterdag van 9.00 tot 21.00 uur en zondag van 10.00 tot 18.00 uur

Meer informatie hier

***

Misschien ook leuk:

Dwepers en dromers. Tegenculturen in Nederland, 1890-1940

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

'Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.'

Bij dit boek is een interessante PODCAST gemaakt, te downloaden via Podcast Hoog Tijd - Dwepers en dromers of in iTunes of Spotify (zoek op "Hoog Tijd")

'Kuipers heeft een boek geschreven waarin recht wordt gedaan aan al die idealistische strevers naar een betere wereld.'

Willem Huberts in Tijdschrift voor geschiedenis

Onuitroeibare juiste verkeerde verbanden in BALLUSTRADA

'Chaos baart orde en orde baart chaos. Het bevroede begin van de kosmos lijkt verdomd veel op het geprojecteerde einde; dit gaat misschien vooral om de horizon van onze kennis, die steeds wijkt, maar weigert te verdwijnen.' 

Ill. bij aflevering 31 (auteur)

Een citaat uit alweer de 31ste aflevering van 'De juiste verkeerde verbanden', de rubriek van Ballustrada-redacteur Jan J.B. Kuipers. Gaan we de diepte in? Zeker, maar ook deze aflevering is weer een reisje langs interessante onderwerpen en figuren als Bakoenin, Sacher Masoch, Félix Nadar, Utopia, de tweede wet van de thermodynamica, de Christusrol, het revolutiejaar 1848, Chronos en de over hun werkbank gebogen trouwe kameraden van de Jura Federatie.

'woorden in de mond/ spoelen alle klanken schoon', aldus dichter Aschwin van den Abeele elders in het nummer. Tijd om kennis te nemen van het fraai uitgevoerde, jongste nummer van Ballustrada, dat het zonder subsidie en met alleen de achtergrondsteun van de Vrienden van Ballustrada al 39 jaargangen volhoudt!

Ook leuk misschien:

Dwepers en dromers
Tegenculturen in Nederland, 1890-1940

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.

'De culturele eigenaardigheden aan de flanken beschrijft Kuipers met mededogen en verwondering.'

Gerrit-Jan Kleinjan in Trouw/De Tijdgeest

Neem nu een abonnement of bestel het nieuwe nummer!

Los dubbelnummer € 12,50 | Abonnement € 20,00, 4 nummers inclusief porto
Bankrekening NL35 ABNA 049 92 02 864 t.n.v. Stichting Zeeuws Licht


Redactie: André van der Veeke, Jan J.B. Kuipers, Johan Everaers, Ko de Jonge.
Vaste medewerkers: Kees Klok, Paul van Leeuwenkamp, Thom Schrijer, Jos Rouw (webzaken)

Contact: avdveeke@zeelandnet.nl

Opnieuw 'Binnenzee' en ook N8vanden8

Zaterdag 14 september 2024 (Open Monumentendag) nam ik in het Watersnoodmuseum te Ouwerkerk deel aan de poëziemanifestatie ‘Dichter bij water’ (thema Binnenzee), georganiseerd door Literair café De Geestgronden in samenwerking met het museum. 

Ik droeg mijn voor dit project geschreven gedicht ‘Memorie van de binnenzee’ voor, en had ten behoeve van een in te richten installatie ook een beeld of vignet over het thema aangeleverd, net als de andere dichters.

Dat waren onder anderen Aschwin van den Abeele, Tijs van Bragt (met muzikale begeleiding van Ries de Vuyst), Aukje-Tjitske, Cathrien Berghout, Johan Meesters, Peter Clijsen en Michael van Oostende.

Vervolg in  juni 2025

De Binnenzee-installatie krijgt een vervolg tijdens een nieuwe expositie onder de titel ‘Vijftien dichters over hun Zeeuwse binnenzee’, van 16 tot en met 20 juni 2025 in de NH Kerk te Haamstede. Een affiche (.pdf en .jpeg) is beschikbaar voor verdere verspreiding. Wie de poster wil ontvangen in hogere resolutie, kan deze op aanvraag verkrijgen. Dit affiche wordt ook opgehangen bij de Drvkkery in Middelburg, De Koperen Tuin in Goes, het Gemeentehuis en de Bibliotheek in Zierikzee, evenals lokaal in Burgh-Haamstede.

De organisatoren hopen op ieders aanwezigheid op vrijdag 20 juni bij de afsluitende bijeenkomst. Meer informatie en tickets:
https://literaircafedegeestgronden.nl/bijeenkomsten/writings-through-the-wall-of-time/

Nieuwe bijeenkomst
‘KLEUR DE NACHT MET WOORDEN’ – 25 oktober 2025, CBK Zeeland

De Geestgronden organiseert op zaterdagavond 25 oktober 2025 een nieuwe poëzieavond, deze keer in het kader van de Middelburgse Nacht van de Nacht ofwel de N8vanden8. Deze vindt plaats bij het CBK Zeeland in Middelburg.

Aan het programma nemen opnieuw alle dichters deel die eerder bij de Binnenzee-expositie betrokken waren, aangevuld met Peter Knipmeijer.
De volledige deelnemerslijst luidt:
Jan JB Kuipers, Aschwin van den Abeele, Michael van Oostende, Tijs van Bragt, Peter Clijsen, Johan Meesters, Hanneke Middelburg, Peter Gielissen, Vos Broekema, Willem van Vliet, Anna de Bruyckere, Aukje-Tjitske, Ingeborg Haalboom, Peter Knipmeijer, Rogier de Jong en Cathrien Berghout.

***

Misschien ook interessant:

De vlucht naar boven

Tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig

'De mens is niet om te lijden in de wieg gelegd,' schreef Simon Vinkenoog in 1967. Het tekent de mentaliteit van de toenmalige tegencultuur, een verbijsterend palet van activisme, bewustzijnsverruiming en spiritualiteit. Onmiddellijke ontsnapping aan de knellende banden van de maatschappij was het doel: een vlucht naar boven op de vleugels van idealen of drugs, of allebei. Jan J.B. Kuipers schetst de diverse bewegingen en figuren die de jaren zestig en zeventig tekenden, en vraagt zich af in hoeverre er sprake was van iets nieuws en waar al die zogenaamde vernieuwing in uitmondde.

"Wat een tijden! Waarnaar je gaat terugverlangen door Kuipers' boek."

Mario Molegraaf in Zeeland

Derde jubileumjaar voor de 'graal' in Valencia

"De ‘Santo Cáliz’ in de kathedraal van Valencia is vermoedelijk de zorgvuldigst onderzochte miskelk ter wereld. Het zou gaan om de enige echte ‘heilige graal’, de kelk van het Laatste Avondmaal van Jezus en zijn discipelen. Verschillende onderzoeken sinds 1960 hebben de aannemelijkheid van de claim bevestigd, maar een sluitend bewijs is in dit grensgebied van spiritualiteit en wetenschap niet te leveren. Niettemin viert Valencia in oktober 2025 het derde ‘Jubileumjaar van de Heilige Kelk’."

Bovenstaande is de lead van mijn recente artikel in Archeologie Magazine, rond een thema dat de gemoederen al ongeveer een millennium bezighoudt. De graal diende volgens sommige overleveringen uit de overladen verhalenschat rond dit ook al nooit eenduidig omschreven object niet alleen tijdens het Laatste Avondmaal. Het bloed van Christus zou er tijdens de kruisiging in zijn opgevangen door Jozef van Arimathea, de man die Jezus ook van het kruis haalde en in zijn rotsgraf legde. Volgens een belangrijke tak van de traditie (die afwijkt van die van Valencia), zou Jozef de graal naar Glastonbury in Engeland hebben gebracht, waardoor vervlechting met de Arthurlegenden mogelijk werd.

We vinden de contouren van de graaltraditie voor het eerst bij de twaalfde-eeuwse Franse schrijvers Chrétien de Troyes en Robert de Boron. 

De traditie bleef springlevend in de hogere en de volkscultuur, getuige bijvoorbeeld de opera Parsifal van Richard Wagner (1882) en de film Indiana Jones and The Last Crusade (1989).

"Een zo rijke traditie, zoveel sporen en voorwerpen die verwijzen naar de Heilige Graal, maar een bewijsvoering die nooit verder kan komen dan vermoedens of waarschijnlijkheden. Is dat erg?"

***

22 eerdere artikelen en archeologische reisverhalen van mij in Archeologie Magazine:

- Het kasteel van Chillon. De klik van een romantisch dichter met een reformator, 2024 nr. 3, 32-36.

- St. Blasien – grootste koepel benoorden de Alpen. De stenen droom van Martin Gerbert, 2024 nr. 1, 26-30.

- Sint-Ursula en haar ‘Goldene Kammer’. Romeinse beenderen als middeleeuwse relieken, 2023 nr. 3, 56-60.

- Het raadsel Rollo de Wandelaar. Waar kwam de eerste hertog van Normandië vandaan? 2022 nr. 4, 28-31.

- Sporen van een Hollandse invasie. Gran Canaria vergat aanval in 1599 niet, 2021 nr. 5, 54-57.

- De bakermat van een keizer. Bonaparte in Ajaccio, 2020 nr. 3, 60-63.

- Een koningspaar aan de Donau. Zoektocht naar sporen van Gisela van Beieren en Stefanus van Hongarije, 2019 nr. 3, 30-33.

- Veldslag uit 1568 herleeft elke dag. Het herinneringslandschap van Heiligerlee, 2017 nr. 6, 48-50.

- Hier huwde Richard Leeuwenhart. Het kasteel van Limassol, 2017 nr. 3, 54-57.

- Glorie en ondergang van Ayla, 2016 nr. 5, 54-57.

- Akko, laatste bolwerk van de kruisvaarders. Bovenstad en ondergrondse stad tonen talrijke historische sporen, 2014 nr. 5, 6-9.

- De Staats-Spaanse Linies herleven op eigen benen. Van conflict naar cultuur en natuur, 2013 nr. 5, 40-43.

- De eeuwige rust van de goddelijke dichter. Het wel en wee van Dantes graf in Ravenna, 2013 nr. 2, 52-54.

- De Koningsgraven van Paphos. Dodenstad van ‘Egyptisch Cyprus’, 2010 nr. 2, 52-55.

- Het paleis, de fontein en de roos. Bakchivsaray, monument van Tartaarse cultuur, 2009 nr. 1, 6-9.

- Dertien dode keizers. Minggraven omvangrijke ‘parel’ op de Werelderfgoedlijst, 2007 nr. 4, 35-39.

- Monument verdronken dorpen op Noord-Beveland, 2005 nr. 5, 6-9.

- Historic District van Skagway laat goudkoorts herleven. Monumentenzorg en archeologie in Zuidoost-Alaska, 2005 nr. 2, 16-20.

- Totempalen in Alaska en Brits Columbia, 2004 nr. 5, 26-30.

- Archeologie van een drijvend paleis, 2004 nr. 1, 54-57.

- De erfenis van Erik de Rode. Vikingmonumenten in Groenland, 2003 nr. 1, 27-32

- Monument voor Zeeuwse verdronken dorpen. Stormvloeden schiepen archeologische schatkamers, 2002 nr. 3, 70-75 (met Robert van Dierendonck)

*

Lees ook De Staats-Spaanse Linies. Monumenten van conflict en cultuur, nu in aanbieding! 

Prijs € 15,00

ISBN 9789462499843

Uitvoering Hardback

Aantal pagina's 248

Overal even erg, behalve in Kipvis

 Een geslaagde middag in Kipvis, Vlissingen, ter nagedachtenis aan (en promotie van de elpee MAAN van) Ramon de Nennie op zaterdag 19 april jongstleden. Een meer volledig verslag met tekst van Anneke Flikweert en foto’s van Marc Machielse is HIER te vinden.

“Een bont gezelschap in de Vlissingse kunstenaarsbroedplaats KIPVIS, voor de presentatie van de LP Maan van RAM-ON. Kunstenaars, muzikanten, vrienden, familie en bekenden van Ramon de Nennie. LP’s zijn tijdens deze presentatie te koop, maar ook bij De Drukkerij in Middelburg en bij Marmur in Zierikzee. Én Ramons boek ‘Parafernalia’ ligt er: waar hij tot aan zijn dood nog hard aan werkte. Zijn familie zorgde dat het postuum toch nog werd uitgegeven. Een prachtig kleurrijk salontafelboek, vol tekeningen en schilderingen, gedichten en verhalen.”

De elpee maakte De Nennie met Jaap Verseput en Roger van der Veken met medewerking van Connie Alblas. Tijdens de middag deden Heleen Dekker en ik een voordracht ‘omlijst met zang’ van enkele overstuurde smartlappen uit het repertoire van voorheen Karel en de Boswachters: “Het is overal even erg: te land, ter zee, in het dal en op de berg, is de boodschap. En zelfs de zon zinkt aan de horizon. Toch kan het altijd nog erger, blijkt daarna: De groeve wenkt wie eenzaam lijdt."

Tekst vervolgt onder de afbeelding.

Is het overal even erg? Foto Marc Machielse

Na de pauze nog meer voordracht, waarbij het pas écht smartelijk werd: “Over een kindergraf dat snel gevuld is en een moeder die lijdt aan een gezwel. ‘U vindt het misschien een vreselijk thema. Maar van Ramon mocht het.’’

Verder deden we met drummer Frank Beerens (ook ex-Karel en de Boswachters) mee aan enkele nummers met de muzikanten van Maan en niet te vergeten met het collectief gebrachte slotnummer ‘Zilvervisje’.

Andere optredens tijdens de middag: Swiers & friends, Spons & Draad.

***

Misschien ook leuk:

111 plekken in Zeeland die je gezien moet hebben

Tal van nieuwe plekken en tips

De derde herziene druk, met veel nieuwe plekken en tips, verscheen in 2023.

Zeeland is een dynamisch gebied met een meervoudige identiteit: eeuwenoud mondiaal handelsgewest én agrarisch arcadië. Dit boek voert langs 111 Zeeuwse plekken die u gezien moet hebben. Plekken die u voeren achter de sluier van de traditionele reisgids. Want Zeeland is méér. 

Bestellen kan HIER.

BALLUSTRADA voorbij de Tijdgeest

 

Wat ligt er voorbij de Tijdgeest? Een nieuwe Tijdgeest zal men zeggen, maar zo simpel is het niet. C.G. Jung schreef ergens dat ruimte en tijd uit niets bestaan; hij schreef ook dingen die hiermee weer in tegenspraak zijn, maar hij was met zijn genoemde observatie niet de eerste en zeker niet de laatste, getuige het recente inzicht van fysici dat ruimte en tijd niet ‘fundamenteel’ zijn. Paul van Leeuwenkamp demonstreert dit door een half jaar na ons Tijdgeestnummer in dit nummer zonder blikken of blozen zijn eigen kijk op het fenomeen te presenteren.

Een andere afbakening van de tijd: waarschijnlijk is het de meeste abonnees ontgaan dat we opstomen naar de veertigste jaargang. Een vervolg van dit kaliber zit er niet in, maar natuurlijk wel een bijzondere feestelijke uitgave in het jaar 2026, inclusief een foto van een voltallige, geridderde redactie.

Rogier de Jong verzorgt in dit nummer de tweede aflevering van de nieuwe poëzierubriek De Reeks. Verder komen aan bod de dichters Tijs van Bragt (met een illustratie van Jan Verschoore), Johan Clarysse, Jabik Veenbaas, Odile Schmidt, André van der Veeke, Astrid Arns en Kees Hermis. In de vaste rubriek Taal Ver Taal vraagt Willem M. Roggeman aandacht voor de Amerikaanse dichter Denise Levertov.

Ko de Jonge introduceert de Arnhemse kunstenaar Albert van der Weide. Met zijn slogan ALLE MACHT AAN DE KUNST bestookt hij de wereld steeds met nieuwe initiatieven.

Proza komt postuum van Gert P. Kuipers. En verder van de oude bekenden Frank Roger, Pieter Drift, Dianne Hoogstrate en Peter Urbanus, en van 'nieuweling' Marcel Rijken. Johan Everaers neemt de lezers mee in een verhaal van Nevers naar Nemours met aandacht voor Marguerite Duras, die het script schreef voor de klassieker Hiroshima mon amour. Die film uit 1959 is dezer dagen weer in de Nederlandse bioscopen te zien. 

Jan J.B. Kuipers doet in De Juiste Verkeerde Verbanden een poging om met behulp van Zwitserse horlogemakers de chaos toch in een tijdskader te dwingen. En Minor? Die duikt, wakker als altijd, in de zielenroerselen van een prozaschijver.

*

Neem nu een abonnement of bestel het nieuwe nummer!

Los dubbelnummer € 12,50 | Abonnement € 20,00, 4 nummers inclusief porto
Bankrekening NL35 ABNA 049 92 02 864 t.n.v. Stichting Zeeuws Licht


Redactie: André van der Veeke, Jan J.B. Kuipers, Johan Everaers, Ko de Jonge.
Vaste medewerkers: Kees Klok, Paul van Leeuwenkamp, Thom Schrijer, Jos Rouw (webzaken)

Contact: avdveeke@zeelandnet.nl

BATHSE SPUISLUIS

Het lijkt verboden hier, waar het bunkerachtige
de melancholie bewaakt. Er kleeft iets aan
dit uit papier geworpen landschap.

Het is de aanwezigheid van de afwezigheid
zeggen ze, er ging iets verloren
toen het werd geboren.

Alleen als je weg bent is dit malen
omgalmd van zwak geschreeuw,
ijzeren verhalen uit verten vol rook.

Hier en nu hoor je het niet eens meer
stromen; op deze plek waar alle vier
de elementen water moesten worden,

door voorgespiegelde hemels te bewonen.

Bron: Jan J.B. Kuipers (tekst), Ko de Jonge (beeld), 'Alchemie'. Zeeland 19(2010)4, 137-144..

Bespreking van Leen Moelker, ''Bathse spuisluis': een landschap in symbolistisch perspectief', Ballustrada 2012 nr. 1, 24-31, HIER te zien.

Foto H.M.D. Dekker

***

Misschien ook interessant:

111 plekken in Zeeland die je gezien moet hebben

Tal van nieuwe plekken en tips

De derde herziene druk, met veel nieuwe plekken en tips, verscheen in 2023.

Zeeland is een dynamisch gebied met een meervoudige identiteit: eeuwenoud mondiaal handelsgewest én agrarisch arcadië. Dit boek voert langs 111 Zeeuwse plekken die u gezien moet hebben. Plekken die u voeren achter de sluier van de traditionele reisgids. Want Zeeland is méér. 

Bestellen kan HIER.