De H. Elisabeth en haar vloeden

Eigenlijk had deze foto van de H. Elisabeth van Thüringen vorig jaar geschoten moeten worden, tijdens het herdenkingsjaar van de Tweede Sint-Elisabethsvloed (1421). Het hier getoonde beeld van deze heilige (feestdag 17 of 19 november) staat in de zeer fraaie, neogotische Gummaruskerk in Steenbergen (Noord-Brabant).

foto H.M.D. Dekker

Het noemen van vloeden naar heiligen was in de middeleeuwen heel gewoon. In Nederland zijn in totaal drie vloeden naar Elisabeth genoemd: de Eerste (1404), de Tweede (1421) en de derde (1424). De Eerste zorgde in het huidige Zeeuws-Vlaanderen voor een verruiming van de Zuudzee of Braakman, waardoor de plaatsen Hughevliet, het oude IJzendijke en het ietwat raadselachtige Oostmanskapelle verloren gingen. Bij de Tweede verdronk de Grote of Hollandse Waard en ontstond de Biesbosch. De Derde zorgde ervoor, dat veel herstelwerkzaamheden weer ongedaan werden gemaakt, net zoals dat in november 1532 door de Allerheiligenvloed zou gebeuren ten aanzien van het herstel na de rampzalige Sint-Felixvloed van 5 november 1530.

De (oude) Passageule in westelijk Zeeuws-Vlaanderen ontstond waarschijnlijk óók in 1404 dankzij de Eerste Sint-Elisabethsvloed; drie eeuwen later was de Passageulelinie de belangrijkste, maar steeds falende regionale verdedigingslinie in deze streek. Waterstaatshistorie en krijgsgeschiedenis zijn in deze regio sterk verbonden. 

Op vrijdagavond 14 oktober geef ik in museum Het Bolwerk in IJzendijke een lezing over deze Passageulelinie als onderdeel van de Staats-Spaanse Linies. Tegen die tijd ligt er ook een nieuwe herdruk (door WalburgPers) van mijn boek De Staats-Spaanse Linies. Monumenten van conflict en cultuur.

Informatie over het beeld van de H. Elisabeth in de Gummaruskerk

Vikinghype en ijzeren eeuwen

De film The Northman van Robbert Eggers is een recente bijdrage aan de Vikinghype, die Europa en de VS sinds ongeveer een decennium in een bescheiden greep houdt. Voorgaande uitingen zijn de tv-serie Vikings en een idiote, woke-spin off Viking:Valhalla. Er zijn ook mooie publieksboeken die goed passen in deze belangstellingssfeer, zoals mijn eigen Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee.

In de cinema waren de Vikingen vooral ook in de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw populair. Een kaskraker was het nog altijd goed te genieten The Vikings met Kirk Douglas in de hoofdrol. Recenter is Valhalla Rising, een omineus epos met in de hoofdrol Mads Mikkelsen. Nog weer recenter en is de driedelige animatieserie How To Train Your Dragon (2010-2019).

In het boek Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee wordt de mythologie zeker niet vergeten, maar het boek is in de eerste plaats historisch, met een flink beroep op de archeologie. Het boek belicht de turbulente periode in de Europese geschiedenis van twee eeuwen confrontaties met de Vikingen, die in de Lage Landen werden afgesloten met aanvallen op Tiel en Utrecht in 1006/1009. Met een blik die reikt van Byzantium tot Groenland en van de Scandinavische voorgeschiedenis tot de slotakkoorden van de Vikingcultuur in de late middeleeuwen. De Lage Landen en naburig gebied vormen het centrum, met speciale aandacht voor het in elkaar grijpen van gebeurtenissen aan beide zijden van de Noordzee.

€ 31,99, groot formaat, 160 pag.,  full color

ISBN 9789462494886

'een toegankelijk en degelijk boek, dat hopelijk ook zijn weg vindt naar het onderwijs, niet

in het minst omwille van de mooie en gecontextualiseerde illustraties'

Kunsttijdschrift Vlaanderen

'een boeiend, fraai geillustreerd verhaal'

Jan van Damme, PZC

'een gedetailleerd en helder overzicht... brengt de erfenis van de Noormannen in Nederland helder in kaart'

Boekenspecial Historisch Nieuwsblad

Ook follies behoeven onderhoud

Er wordt momenteel hevig gerenoveerd en verbouwd in Plantage Centrum, u weet wel: die folly-achtige buurtschap in de Wouwse Plantage, in de tweede helft van de negentiende eeuw gesticht door de eigenaars van dat landgoed. Alle - zeer decoratieve - gebouwen hier zijn rijksmonument. Een bijzondere buurtschap van ongeveer tien huizen, maar officieel alleen van een afstandje te bekijken. Het dorpje is niet openbaar toegankelijk. 

Tekst vervolgt onder afbeelding

Het 'kasteel' in Plantage Centrum; foto H.M.D. Dekker.

Dat wil zeggen: soms wel. Wanneer het Fantastyval woedde bijvoorbeeld. In 2009 en 2011 werkte ik daaraan mee als auteur en dichter. Uiteraard ging de belangstelling van de meeste bezoekers ook hier uit naar de verkleedpartijen en de bands. Een boek? Wel leuk, maar de letters (en letteren) moesten niet overheersen...

“Het kasteel werd in 1845 door baron De Caters als herenhuis gebouwd. Het was toen een in baksteen opgetrokken landhuis. Toen Paul Emsens in 1895 eigenaar werd, begon hij direct met een verbouwing in neorenaissancestijl. Er werd een achtkantige toren aangebouwd en een biljartzaal. Binnen werd het kasteeltje van de nodige luxe voorzien. De plafonds werden bekleed met op linnen geschilderde taferelen. In de oorlog verdwenen die schilderijen weer en een deel van de doeken werd later gebruikt om de groenten in de tuin af te dekken tegen nachtvorst.”

Tekst vervolgt onder afbeelding

Optreden tijdens Fantastyval 2009; foto H.M.D. Dekker.

***

Bijzondere plekken zijn ook in Zeeland ruim tot zeer ruim voorhanden. Lees ook 111 plekken in Zeeland die je gezien moet hebben.

Meer informatie en bestellen kan HIER.

50 nieuwe plekken en tips

De tweede herziene druk bevat 50 nieuwe plekken en tips! 

Zeeland is een dynamisch gebied met een meervoudige identiteit: eeuwenoud mondiaal handelsgewest én agrarisch arcadië. Dit boek voert langs 111 Zeeuwse plekken die u gezien moet hebben. Plekken die u voeren achter de sluier van de traditionele reisgids. Want Zeeland is méér. 

Geboorte van Nederland: een heleboel jaartallen

Dit jaar wordt de ‘Geboorte van Nederland’ herdacht: 1572-2022, dat is 450 jaar, een lekker rond getal. Maar het huidige Nederland is een voortbrengsel van na de Belgische Opstand c.q. Revolutie van 1830-1839. Op 19 april 1839 tekende koning Willem I het Verdrag van Londen en erkende daarmee het koninkrijk België.

Zo jong nog, Nederland? Nee, de eigenlijke geboorte was lang en pijnlijk. In mijn boek Nederland in de middeleeuwen. De canon van ons middeleeuws verleden is één van de cruciale jaren 1482, als Maria van Bourgondië’s val van haar paard in zekere zin het einde symboliseert van de toenmalige Nederlanden als ‘zelfstandig’ gebied - en daarmee van het einde van de Nederlandse middeleeuwen: 

 

"Vijf jaar vóór het noodlottige einde van Maria was het haar afgedwongen Groot Privilege (1477) een vergeefse poging om de middeleeuwse politieke instituties vast te houden – een poging, die voor de Nederlandse staatkundige geschiedenis van de navolgende eeuwen en het Nederlandse eenheidsbesef grote symboolwaarde zou houden. In tegenstelling tot het ‘reactionaire’ karakter van het Privilege is de totstandkoming ervan en het bijbehorende jaartal vaak beschouwd als het begin van een nieuwe periode en zelfs als een soort voorafschaduwing van het Plakkaat van Verlatinghe van 1581, toen de noordelijke Nederlanden Filips II afzwoeren en het avontuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden begon. De Britse historicus Jonathan Israel laat zelfs zijn boek The Dutch Republic (1995) in dit jaar 1477 beginnen."

 

We hebben intussen al vier jaartallen als fasen in het geboorteproces: 1839, 1482, 1477 en 1581. Nederland omvatte nog het hier gemakshalve zo aangeduide Noord en Zuid. De term 'Nederland' (Niderlant) is waarschijnlijk al vóór 1272 voor het eerst gebruikt; dit was het sterfjaar van de Duitse franciscaan Berthold van Regensburg, die had geschreven over de taalverschillen van mensen in 'Oberlant' en 'Niderlant' (tussen Maas en Rijn). 

Vijf jaartallen en (veel) meer

Jacoba van Beieren. Anoniem,
ca. 1600.

De groei van een gemeenschappelijk besef van Nederlanderschap had te maken met het opgaan van de 'Nederlandse' lappendeken van leenstaten en –staatjes in het Bourgondisch verband in de vijftiende eeuw. Een beslissend moment in deze ontwikkeling was 1433, toen Jacoba van Beieren afstand deed van haar titels ten gunste van Filips de Goede. De relatieve ‘eenwording’ versterkte een al sluimerend besef van gemeenschappelijke identiteit in onze ‘landen van herwaarts over’, én van het voordeel van gemeenschappelijke belangenbehartiging. 

Tot in de Habsburgse periode bleven echter de aloude centrifugale krachten van naar autonomie strevende steden als Gent, van adelsfacties en andere maatschappelijke verbanden en partijen, zoals Hoeken en Kabeljauwen, Heeckerens en Bronkhorsten, Schieringers en Vetkopers en het ‘Kaas- en Broodvolk’ een rol spelen. Toch was het eenheidsbesef duurzaam en werd in bestuurlijke zin ook erkend door keizer Karel V (1500-1558), die eindelijk ook het gebied van Friesland en Groningen bij dit grote Nederlandse geheel voegde.

Broze eenheid

De eenheid bleek een broos erfgoed. Staatkundige en culturele scheiding tussen de noordelijke en zuidelijke Nederlanden tekende zich alweer af vanaf de latere zestiende eeuw, met de Opstand tegen Spanje en de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).

De zestiende eeuw leverde in verband hiermee nog meer belangrijke fasen in de geboorte van Nederland. Zoals 1548, de vorming van de Bourgondische Kreits. En 1579, de vorming van de Unies van Utrecht en Atrecht die de scheiding van Noord en Zuid betekende. En natuurlijk het al genoemde 1581: de afzwering van de Spaanse koning Filips II door de opstandige gewesten, gevolgd in 1588 door het opnemen van de eigen soevereiniteit, waarmee de Republiek van de Verenigde Nederlanden ontstond.

En 1572 dan? Het was een moment in het lange en moeizame bevallingsproces. In dit jaar brak de Geuzenopstand uit, eerder een burgeroorlog,  Deze begon met de inname van Den Briel op 1 april en eindigde in september, toen de ‘Waalse furie’ van Dokkum het bittere eind van deze fase betekende. Waalse troepen heroverden Dokkum op de Opstand, hetgeen uitliep op teugelloze plundering en een stadsbrand: de helft van de bevolking zou zijn afgemaakt, de straten kleurden naar zeggen rood van het bloed. 

Nederland was en is een facetrijk begrip, en zo hoort het ook met historische begrippen. Tot diep in de achttiende eeuw noemden ook Nederlandstalige bewoners van de Zuidelijke Nederlanden hun streek Nederland.

***

Een tweeluik over het geboorteproces van Nederland:

Jan J.B. Kuipers, De Beeldenstorm. Van oproer tot Opstand in de Nederlanden

ISBN 9789462490307, € 29,99. Hardcover, fullcolor, groot formaat, 176 blz.

De Beeldenstorm markeert het begin van de Opstand tegen Spanje, uitgevochten in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Aanleiding en kader waren religieus, reactie op de meedogenloze kettervervolgingen. Er speelden ook andere motieven: economische nood en politieke frustratie. Op enkele maanden Beeldenstorm volgden zes jaar schrikbewind onder Hertog van Alva. De Beeldenstorm presenteert het verhaal van 1566 in de veelkleurige context van de reformatiegeschiedenis.

*

Jan J.B. Kuipers, Willem van Oranje. Prins in opstand

ISBN 9789462493445, € 29,99, ePub € 14,99. Hardcover, fullcolor, groot formaat, 176 blz.

De discussie over leven, karakter en betekenis van Willem van Oranje (1533-1584) laait regelmatig op. De figuur van de ‘vader des vaderlands’ is nog springlevend. De Opstand tegen Spanje en de Reformatiegeschiedenis in de Nederlanden zijn niet denkbaar zonder deze prins van Oranje, die in zijn eigen tijd al voorwerp was van felle controverses. Oranje stond aan de wieg van de Noord-Nederlandse natie, maar deze ‘geboorte’ voltrok zich tegen zijn wil. Zijn pogingen om de scheuring van Noord en Zuid te voorkomen bleven vruchteloos. Willem was weliswaar een belangrijke actor in de ontwikkelingen van zijn tijd, maar ook iemand die daardoor werd meegesleurd en getransformeerd. Als elfjarige verhuisde de prins van de Dillenburg naar het Brusselse hof, centrum van een wereldrijk, om zijn opvoeding te voltooien. Het was zijn introductie op het historische toneel, waar zijn rol bepaald zou worden door een bloedig conflict dat de mythische duur van tachtig jaar bereikte. Willem van Oranje. Prins in opstand volgt het leven van de prins tegen de breed geschetste achtergrond van de Opstand en de scheiding van Noord en Zuid, die ook de meest dramatische periode van beide naties vormen.

Niet naar de schilderijen wijzen!

Zondag 11 april naar het Markiezenhof in Bergen op Zoom om de wisselexpositie ‘Hoge luchten, schatten uit het Rijks’ met vooral zeventiende- en negentiende-eeuwse schilders te bezoeken. Ik kijk naar het 'Stadsgezicht in Dordrecht' van Johannes Schoenmakers, 1819 - 1821. Op veilige afstand wijs ik mijn partner op een detail op het dak van het afgebeelde stadhuis (van vóór de grote verbouwing). Een halve ton als ooievaarsnest? Onmiddellijk doemt een suppooste of vrijwillige medewerkster op. ‘Wilt u niet naar de schilderijen wijzen! Ze zijn erg duur verzekerd.’

Is ze bang dat ik door het gewicht van mijn wijsvinger naar voren val, tegen het kunstwerk aan? 

‘Ik zal mijn arm bij de elleboog laten afzagen,’ antwoord ik schertsend. Ze neemt er geen notitie van en oreert verder. 

‘Als ú gaat wijzen, gaan ze het straks allemaal doen.’ Dit gewauwel beu, draai ik me middenin het absurde betoog om en loop weg. Er is immers zoveel te zien! Je arm wordt moe van het wijzen en wijzen en wijzen.

Markiezenhof, foto H.M.D. Dekker

*

Lees ook: Jan J.B. Kuipers, Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee (WalburgPers).

Prijs

€ 31,99

ISBN

9789462494886

Uitvoering

Hardback, groot formaat

Aantal pagina's

160

Infopunt verdronken dorpen in slechte staat

Informatiepunt, foto H.M.D. Dekker

Het Informatiepunt voor de verdronken dorpen aan de oostkant van Colijnsplaat, ongeveer een kilometer verwijderd van het eigenlijke Monument voor de verdronken dorpen, staat er al jaren verwaarloosd bij. 

Beide objecten dateren uit 2009 en beide liggen aan de Zeedijk (Oosterscheldedijk): het Informatiepunt achter de Visafslag en het Monument vlakbij de Zeelandbrug. In 2016 had de Provincie Zeeland geen trek meer om het Monument te onderhouden en de gemeente Noord-Beveland zag er niets in om het beheer op zich te nemen.

Het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk bleek gelukkig wel bereid het onderhoud én het eigendom van het Monument, een ontwerp van kunstenares Lydia Schouten, over te nemen.

Maar wie zorgt er voor het Informatiepunt? Niemand vermoedelijk. 

De teksten voor het Informatiepunt zijn destijds door mij als medewerker van de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) geschreven; er is toen ook een brochure van gemaakt. Die vond onder meer goede aftrek op het Dollardcongres in Leer (D.) in september 2009, waar collega Robert van Dierendonck en ik namens de SCEZ de 'verdronken geschiedenis' van Zeeland vertegenwoordigden.

Informatiepunt, foto H.M.D. Dekker

*

Lees ook: Jan J.B. Kuipers, De Hanze. Kooplui, koningen, steden & staten

€ 29,99  

ISBN

9789462494466

Uitvoering

Hardback, groot formaat

Aantal pagina's

160

 

Jacob Roggeveen voor Paaseiland, 1722-2022

Dinsdag 5 april 2022 is het 300 jaar geleden dat de Zeeuwse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen voet aan wal zette op het door hem zo genoemde Paasch-Eyland. Boudewijn Büch noemde Roggeveen tijdens een lezing in het Zeeuws Archief ooit 'de saaiste ontdekkingsreiziger die ik ken', maar dat is naar mijn mening een spectaculair schot naast de roos. 

Als stadsdichter van Middelburg maakte ik het volgende gedicht over Jacob Roggeveen en zijn 'ontdekking' van het Paaseiland; het is opgenomen in mijn stadsdichtersbundel Het Middelburgs dozijn (2006). De illustratie, eveneens uit die bundel, is van Ramon de Nennie (decreet).

JACOB ROGGEVEEN VOOR PAASEILAND

Van een vervaagde kade voer ik af naar het

onzichtbaar blijvend Zuidland; tekentafels

gestrand aan de achterkant van de zee.

Daar vaart een oud naakt mens plots mee.

‘Bruin met Turks sikje’, wordt genoteerd,

‘die een fabulante boodschap presenteert.’

We schepen hem weer af. En zien zijn

hulkje deinend gaan van top naar dal,

een schrijnende cadans van altijd, overal.

We vetten de musketten en zetten koers

achter hem aan! De onbereikbaarheid

van kusten grijpen we eeuwig, eeuwig aan.

Lees ook: Jan J.B. Kuipers, De VOC. Een multinational onder zeil, 1602-1799 (WalburgPers, € 29,99, groot formaat, 176 blz., full color).