Het pad der lichtvoetigen in BALLUSTRADA

Tot haar eigen verbazing betreedt de redactie van Ballustrada in het zojuist verschenen voorjaarsdubbelnummer het pad der lichtvoetigen. Schuld aan deze frivoliteit draagt de dichter Peter Knipmeijer, die deze aflevering van de vaste rubriek Laaglandse Poëzie vulde met Light Verse van bekende namen in het circuit.

Redactieleden werkten voorts mee aan edities van het tijdschrift Opklaringen van de Rotterdamse Stichting het HogeDRUKgebied. Hieruit vloeide medewerking voort aan het project Brug-Brücke. Een gedicht van André van der Veeke en een verhaal van Johan Everaers dat eerder verscheen in een jubileumuitgave van Ballustrada, werden opgenomen in het boek Brug / Brücke van deze stichting (2022). 

De verschijning ging gepaard met tentoonstellingen van de visuele bijdragen in Bochum en in galerie Wind op het Noordereiland in Rotterdam. Aan die samenwerking besteden we in dit nummer aandacht met een mini-thema ‘Bruggen’, waarin onder meer een bijdrage van Rien Vroegindeweij.

Klaus Rifbjerg

Van dat thema is het maar een kleine stap naar De Veerman, het digitale tijdschrift dat Romain John van de Maele onlangs voor de laatste keer liet verschijnen. Veel aandacht daarin voor Scandinavische literatuur; dit leidde er voordien al toe dat Van de Maele werd uitgenodigd voor een bijdrage in onze rubriek Taal Ver Taal. Daarom nu in ons tijdschrift voor het eerst poëzie van de Deense dichter Klaus Rifbjerg.

Onze derde rubriek De Juiste Verkeerde Verbanden van Jan J.B. Kuipers gaat nog één keer in op het gekoppelde fenomeen van macht en onderschikking. Wat zit er eigenlijk in de emissies van de Duivel? Moet Hij worden uitgekocht?

Terwijl Ko de Jonge een pakketje voor de buren bezorgt, lezen we verder in ditnummer de gewaardeerde bijdragen van Yorgos Dalman, Pieter Drift, Guido Eekhaut, Rogier de Jong, Minor, Theo Raats, Renaat Ramon, Frank Roger, Jos Rouw, Maria Timiaan, Peter Urbanus, Jabik Veenbaas en Paul van der Velde. Inderdaad: vooral vertrouwde namen, usual suspects (met excuus aan de Vereniging tot Behoud van de Restanten van de Nederlandse Taal) die de warme stal van Ballustrada bevolken, blatend, loeiend, hinnikend in de aandachtige stilte van het geschreven woord – uiteraard op papier.

* Lees ook De vlucht naar boven. Tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig *

***

Neem nu een abonnement of bestel het nieuwe nummer!

Los dubbelnummer € 12,50 | Abonnement € 20,00, 4 nummers inclusief porto
Bankrekening NL35 ABNA 049 92 02 864 t.n.v. Stichting Zeeuws Licht


Redactie: André van der Veeke, Jan J.B. Kuipers, Johan Everaers
Vaste medewerkers: Kees Klok, Paul van Leeuwenkamp, Thom Schrijer, Jos Rouw (webzaken)
Vormgeving: Ko de Jonge

Contact: avdveeke@zeelandnet.nl

'Mysterieus Middelburg' tijdens Zeeuws Thrillerfestival

Vrijdagavond 9 juni a.s. doe ik als afsluiter van het Zeeuws Thriller Festival 2023 een verkorte editie van de sinistere wandeling Mysterieus Middelburg. De route begint om 22:30 uur bij de Wandelkerk en de wandeling zal ongeveer een uur duren. 

Mysterieus Middelburg: een raadselachtig palet van moord, executies, marteling, pestepidemieën en krijgshaftige engelen. 

Wat deed dat hoofd in het bushokje? En wat had de fanfare met de laatste gehangene te maken? Historische feiten, overlevering en stadsfolklore worden op 9 juni uit de doeken gedaan in de unheimische schemer van een Zeeuwse zomeravond.

** Lees ook De Put, een Zeeuws avontuur van privéspeurder Siebe Edens **

Het ware gelaat, van doek naar steen

Soms duiken herinneringen aan verdronken dorpen middenin een Zeeuwse polder op. Dat gebeurde ook in 1889. Vijf stenen fragmenten werden toen aangetroffen op een stuk land bij Borssele, de ‘opvolger’ van het in 1530/32 verdronken dorp Monster. Eén van die fragmenten kwam in handen van landbouwer F.P. Polderdijk uit Nieuw- en Sint Joosland, die het schonk aan het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. 

Want deze ‘steenen kop’ was bijzonder. Het was een zogenaamde sluitsteen met een gebeeldhouwde Christuskop. Op de vindplaats had waarschijnlijk de kerk van het al in 1216 vermelde Monster gestaan. De steen bevond zich in dit gebouw vermoedelijk in de top van een boog, of op het ontmoetingspunt van gewelfribben.

Sluisteen Vera Icon, Monster. Coll. KZGW.

De deskundigen van het Genootschap dateerden de sluitsteen als vijftiende-eeuws, en dat was een verstandig gemiddelde. Want later dan 1530/32 kon immers niet, en eerder dan 1400 waarschijnlijk óók niet. De Christuskop is namelijk vormgegeven volgens het Vera Icon-motief, het ‘ware gelaat’ van Christus. 

In de dertiende eeuw dook de legende van de Heilige Veronica op. Het pad van Veronica kruiste volgens dit verhaal de kruisweg van Christus, die op weg was naar Golgotha om te worden terechtgesteld. 

Veronica, overweldigd door medelijden met de man die zijn eigen kruis moest voortslepen, bood hem een zweetdoek aan om zijn gelaat af te wissen. Er bleef een miraculeuze afdruk op de doek achter. Omstreeks 1400 was deze afdruk in de beeldende kunst een pijnlijk nauwkeurige gezichtsweergave geworden, een ‘Vera Icon’. 

*** Lees ook Nederland in de middeleeuwen van deze auteur ***

Anagram

H. Veronica, Freiburger Münster,
foto H.M.D. Dekker

Zelfs de naam Veronica benadrukt dit: deze is immers een anagram van Vera Icon. De legende speelde in op een recente ontwikkeling in de Christusdevotie. Deze was niet langer in de eerste plaats gericht op de majesteit van de Verlosser, maar meer gefocust op de identificatie met zijn menselijk lijden.

De steen uit Monster is tegenwoordig te zien in het Historisch Museum De Bevelanden in Goes. Het Vera Icon-motief kennen we ook uit andere archeologische contexten in Zeeland. Zoals op de massaal verspreide pelgrimsinsignes van tin/lood. We kennen zulke insignes met de afbeelding van het ware gelaat bijvoorbeeld uit een ander verdronken dorp: Nieuwlande in het Verdronken Land van Zuid-Beveland. Ook Nieuwlande ging onder in 1530/32. Europa had toen al kennisgemaakt met de Reformatie, die nog geen halve eeuw nadien in Zeeland zorgde voor afschaffing van de katholieke eredienst en volksdevotie.

Bron: Jan J.B. Kuipers, 'Het "ware gelaat" in Monster'. Sporen in de delta, PZC  17 maart 2021.

*** Meer middeleeuwen? Lees ook Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee 

van dezelfde auteur. ***

______________________________________________________________________

Meest recente boek van Jan J.B. Kuipers: De vlucht naar boven.

Verdronken Wulpen toneel van 'historische horror'

Een mengeling van noordse folklore omtrent de draugr, Zeeuwse 'verdronken geschiedenis', Geuzenhistorie, Lovecraftiaanse Mythos, King in Yellow en de Koedroensage: dat heb ik nagestreefd in mijn verhaal 'Het klooster in de duinen' in de EdgeZero-bundel Bloedzuigers in de polder. 

De uitgever: "Het Hollandse landschap is een rijke voedingsbodem voor allerhande creaturen die bestaan door het leven van anderen te absorberen, of dat nu bloed of energie is, of misschien zelfs wel een ziel of twee. 

Hoe zeer we ook denken gewapend te zijn tegen of zelfs bewust te zijn van het gevaar dat om ons heen op de loer ligt, vergeet nooit dat er altijd een gevaarlijker roofdier is dan de mens, zo één waar menselijke wapens en vernuft niets tegen uitrichten."

Deze EdgeZero-bundel bevat verhalen van: Tais Teng, Jaap Boekestein, Mike Jansen, Kelly van der Laan, Wendy Torenvliet, Laura Scheepers, Maarten Luikhoven, Johan Klein Haneveld, Edward van Egmond, Jan J.B. Kuipers, Wouter van Gorp, Anaïd Haen, Django Mathijsen, Eowen Valk, Dick van der Bij, Jorrit de Klerk, Frank Roger, Joost Uitdehaag, Rob Geukens, Rebecca Palmas en Esther Wagenaar.

"Voordat ik de bundel ging lezen, zei ik tegen mijn vrouw dat ik verwachtte dat het verhaal van Jan J.B. Kuipers heel goed zou zijn. Hij schrijft namelijk altijd over geschiedenis en de rol van legenden en overleveringen daarin, en over moreel donkergrijze of zelfs verdorven karakters. En ik kreeg gelijk. Dit thema was er duidelijk een dat op zijn lijf geschreven is, want Het klooster in de duinen geeft een interessante historische interpretatie en de duistere sfeer is beklemmend - ook nadat het verhaal uit is, blijft het aan je kleven."

Johan Klein Haneveld in Fantastische Vertellingen maart 2023

"Jan J.B. hangt Zeeuwse mythen en sagen aan een gruwelijke Noord Atlantische legende en dit al vindt plaats op het strand van Wulpenzand. Waarheid of fictie… de waarheid ligt als immer in het midden."

Jos Lexmond op https://www.ncsf.nl/blog/2023/04/02/bloedzuigers-in-de-polder/

'Het klooster in de duinen' speelt zich af op het eiland Wulpen in het mondingsgebied van de Honte of Westerschelde, in de jaren na 1570 toen dit eiland voorgoed verloren ging. Een door de Watergeuzen opgejaagde, Spaansgezinde prior belandt op Wulpen - het startpunt van enkele huiveringwekkende ontmoetingen. Ons hoofdpersonage: "Uiteraard kende ik de Heksenhamer van Kramer en Sprenger, die de mensheid voor zoveel kwalijkheid heeft behoed, en natuurlijk Paracelsus’ verhelderende Liber de Nymphis, Sylphis, Pygmaeis, et Salamandris. Om maar te zwijgen van dat verschrikkelijke boek waarover in de scriptoria van onze Orde met hun hoge, smalle vensters alleen onduidelijke en verontrustende geruchten rondgingen: het verfoeilijke, maar rijkgevulde De Vermis Mysteriis van de magiër Ludvig Prinn, die door toedoen van de Heilige Inquisitie gelukkig zijn laatste demonische adem heeft uitgeblazen op een brandstapel in Brussel."

Bloedzuigers in de polder

EdgeZero Publicaties (2022), € 14,--; e-boek € 3,99
Samenstelling: Mike Jansen

***

Lees ook Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee

Vikingen belicht een zeer turbulente periode in de Europese en Nederlandse geschiedenis, met een blik die reikt van Byzantium tot Groenland en van de Scandinavische voorgeschiedenis tot de slotakkoorden van de Vikingcultuur in de late middeleeuwen. De Lage Landen en naburig gebied staan centraal, met speciale aandacht voor het in elkaar grijpen van gebeurtenissen aan beide zijden van de Noordzee. De chronologische benadering in het boek wordt gecomplementeerd met thematische hoofdstukken over bijvoorbeeld de botsing van culturen, langschepen, strijdmethoden en Vikingschatten.

Prijs

€ 14,99

ISBN

9789462494886

Jan J.B. Kuipers publiceerde circa tachtig boeken over veelal historische onderwerpen. Hij won verschillende prijzen en was stadsdichter van Middelburg. Bij Walburg Pers verschenen onder meer boeken over de Beeldenstorm, de VOC, de Franse tijd, de Hanze, de Vikingen en tegenculturen in Nederland.

Aftrap literaire avond Concertzaal

Ben uitgenodigd om op vrijdagavond 17 maart als 'ouwe rot' de aftrap te verrichten van het volgende open podium van De Baaierd in de Zeeuwse Concertzaal in Middelburg. Onderstaande tekst is overgenomen van deze pagina.

De eerste Kraamkamer van het jaar…
Huppelt de lente jou ook al door het lijf? Of je nu ja of nee moet antwoorden, kom sowieso op 17 maart naar de eerste Kraamkamer van 2023 en blaas samen met ons het eerste verjaardagskaarsje van De Baaierd uit. Inspiratie gegarandeerd, zo aan de vooravond van het voorjaar. Zelf ook optreden? Geef je voor 7 maart op via info@debaaierd.nl.

Ouwe rot en blozende bloesems
Het wordt stilaan traditie: het open podium wordt afgetrapt door een ouwe rot in het vak. Iemand die zijn sporen al verdiend heeft, op papier of op het podium. Jan J. B. Kuipers heeft dat zeker. De voormalig stadsdichter van Middelburg, winnaar van de Zeeuwse Boekenprijs en redacteur van het literaire tijdschrift Ballustrada schreef een duizelingwekkend aantal boeken in allerlei genres.

Bij De Baaierd zijn echter niet enkel de VIP’s belangrijk. De Kramers van de avond stelen net zo goed de show. Die vijf minuten kraamfaam zijn zo voorbij! De open podia van 2022 leverden al veel luisterplezier en gesublimeerde plankenkoorts op. Van gedichten tot theater, van rap tot verhalen, vertaalkunst of muziek, rijp en groen door elkaar: bij de Kraamkamer is alle woordkunst welkom.

Juist daarom kun je, als publiek én als deelnemer, rekenen op een vrolijk-veelzijdige avond.

Praktisch
Bezoek aan de Kraamkamer is gratis. Verzekerd zijn van een plekje? Reserveren kan via info@debaaierd.nl.

Meedoen? Geef je op via info@debaaierd.nl. Plekken worden in principe verdeeld naar volgorde van inschrijving. Bij veel animo pogen we een mooie mix te bereiken, van genres en van Baaierd-bekenden en nieuwkomers. Je ontvangt snel een ontvangstbevestiging; na 7 maart ontvang je definitief bericht.

Vrijdag 17 maart 2023, 20u – 22u (inloop: 19.30u), Zeeuwse Concertzaal, Verwerijstraat 14, Middelburg

***

Lees ook De vlucht naar boven 

Prijs

€ 29,99

ISBN

9789462498952

Uitvoering

Hardback

Aantal pagina's

296

Nieuw boek tegenculturen jaren zestig en zeventig

VLISSINGEN/KATTENDIJKE - Schrijver Jan J.B. Kuipers publiceerde al zo’n tachtig boeken, veelal over historische onderwerpen. Zijn nieuwste boek gaat over de tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig. Het verhaal van hippies, provo en opkomende jongerencultuur. Kuipers beschrijft niet alleen de gebeurtenissen in ‘Magies Centrum Amsterdam’, maar betrekt ook de regio in zijn verhaal. En zo blijkt dat men in Zeeland helemaal niet zo achter liep.

Bron: Joep Bremmers, Vlissingse Bode en internetbode.nl, 15 feb. 2023

De vlucht naar boven, tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig is een logisch vervolg op Kuipers’ eerdere boek over tegenculturen in Nederland voor de Tweede Wereldoorlog. Bovendien is het een tijd die Kuipers zelf zeer bewust heeft meegemaakt. Kuipers werd geboren in Zaamslag en bracht zijn tienerjaren door in Middelburg. Er is al veel geschreven over de protestcultuur van de jaren zestig. Interessant aan het boek van Kuipers is dat hij niet alleen de gebeurtenissen in de Randstad beschrijft, maar aantoont dat in de regio precies dezelfde ontwikkelingen plaatsvonden.

Vreemd vaag & verdacht
Een naam die veelvuldig in het boek van Kuipers voorkomt is die van Vlissinger Hans Verhagen. Geboren en getogen in Vlissingen groeide hij uit als een wegbereider voor de jaren zestig. Aanvankelijk als dichter en later maakte hij ook als televisiemaker furore met het jeugdprogramma Hoepla waarin onder meer de eerste blote borsten op de Nederlandse televisie te zien waren. Het programma was dan ook maar een kort leven beschoren. “Er gebeurde op microniveau in de provincie dezelfde dingen als in de randstad,” vertelt Kuipers. “Vlissingen en Middelburg liepen gelijk op met provo in Amsterdam. 

In Middelburg werd al in 1965 een happening georganiseerd waar de PZC schande over sprak. In Vlissingen werd jongerenclub de DOP opgericht. Ze waren progressief en politiek geïnteresseerd en ze hadden een eigen kledingcode. Niet veel anders als bij provo in Amsterdam.” Dat de regio gelijke tred hield met de ontwikkelingen in de hoofdstad heeft volgens Kuipers te maken met de beschikbare communicatiemiddelen. “De communicatiemiddelen waren toch al modern. Er was natuurlijk nog geen internet, maar door de televisie waaide de nieuwe wind meteen door het hele land.”

Foto Edwin Mijnsbergen

Punk
Kuipers beschrijft in zijn boek niet alleen de roerige hippietijd maar gaat door tot de opkomst van de punk. “Na de langharige tijd kwam de punkperiode. Dat was eigenlijk verzet om het verzet, eigenlijk net als bij de nozems in de jaren vijftig. Punk zette zich weliswaar af tegen het voorgaande, maar was eigenlijk ook een voortzetting. Ook in de punkperiode was er een politiek segment, net als in de hippietijd.” 

Dat er heden te dage weinig meer merkbaar is van de tegenculturen van weleer is volgens Kuipers geen verrassing. “Je ontdekt ook de menselijke kleinheid ondanks de grote idealen. Er waren ook veel tegengestelde dingen die ook verenigd werden in één persoon. Het Rode Boekje van Mao en LSD-trips zijn natuurlijk twee totaal verschillende dingen die toen toch als één geheel werden gezien. Juist die vrijheidsdrang keerde zich op een gegeven moment tegen zichzelf. Elke beweging baart zijn eigen ondergang en zo is het ook met de protestbeweging uit de jaren zestig gegaan.”

***

De vlucht naar boven 

Prijs

€ 29,99

ISBN

9789462498952

Uitvoering

Hardback

Aantal pagina's

296

Waar was de kist met goud?

Ze hadden wel een andere ontvangst verwacht, de bootslieden Van Dijk, Urbanus en andere opvarenden van de Geldermalsen. Na een hachelijke tocht van een week hadden ze vanuit de Riouw-archipel in de Zuid-Chinese zee Batavia (Djakarta) bereikt. In plaats van een warm welkom kregen ze de barse vraag: ‘Waar is de kist met goud?’

De Geldermalsen verging op 3 januari 1752, nadat zij na vertrek uit Kanton op een rif was gelopen. Tachtig opvarenden verdronken, 32 redden zich in twee boten. Ze hadden één tonnetje scheepsbeschuit, een uit het water opgevist varkentje en bijna geen water.

De Geldermalsen was in 1746 gebouwd op de Middelburgse werf van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Ze werd het bekendste Zeeuwse VOC-retourschip dat in den vreemde verging, dankzij het bergen van de lading in 1984. Sindsdien geldt zij als porseleinschip, terwijl thee de hoofdlading was. In deze tijd ging massaporselein in theeschepen mee naar Europa, compact verpakt en merendeels gestouwd in de onderste ruimen boven andere ballastgoederen, zoals grind en hardhout. Porselein was bijzaak, maar beschermde de thee wel tegen lekwater.

Ondervraging

In Batavia viel niet voor niets verdenking op Van Dijk en zijn kompanen. Het goud aan boord was verloren, maar een lade met rijksdaalders uit de kapiteinshut niet. Verdacht! De overlevenden zouden de goudkist wel ergens hebben achtergelaten en verstopt, meenden de autoriteiten. Ondanks ondervraging kon hiervan niets worden aangetoond, de mannen gingen vrijuit. En terecht, want bij het bergen van de lading door de Brit Mike Hatcher kwam ook het goud tevoorschijn. 

Tekst vervolgt onder de afbeelding

Goudbaar uit de Geldermalsen.

Het wrak van de Geldermalsen bleek behalve thee, gebruiksvoorwerpen, textiel en andere zaken 160.000 objecten in Chinees porselein in blauw en wit te herbergen. De geveilde lading bracht bij veilinghuis Christie’s in Amsterdam (1986) ruim 37 miljoen gulden op: bijna 17 miljoen euro. Zeeuwse collecties zoals het MuZEEum in Vlissingen en de Middelburgse stadhuiscollectie verwierven vooral spullen van de bemanning, wapens, vaatwerk en wat beeldjes.

Het goud bestond uit 125 baren in twee typen: langwerpige en helmvormige staven, de zogenaamde ‘Nangkin shoes’. Ook nu spreekt dit onderdeel van de lading tot de verbeelding. Er worden op de internationale markt nog steeds goudbaren te koop aangeboden met de aanbeveling dat ze ‘identiek’ zijn aan die uit de Geldermalsen. De Chinese inscripties op die baren waren een schrijnende heilwens: ‘Veel Geluk’.

Bron: Jan J.B. Kuipers, 'Waar bleef de kist met goud van de Geldermalsen?' Sporen in de delta, Provinciale Zeeuwse Courant 18 januari 2023.

Lees meer over dit en andere VOC-wrakken in De VOC. Een multinational onder zeil, 1602-1799.

 

Prijs

€ 31,99

ISBN

9789057309854

Uitvoering

Hardback

Aantal pagina's

176