Een linnen hemd met een kogelgat. Een pistoolkogel en twee
stukjes bot. Vier getuigen van het einde van de Friese stadhouder Hendrik
Casimir in 1640. Zeeuwse aanschouwers van deze objecten uit de expositie ‘80
Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland’ in het Rijksmuseum in Amsterdam
(oktober 2018 - januari 2019) werden er misschien extra door geraakt.
Want
Hendrik Casimir sneuvelde in het huidige Zeeuws-Vlaanderen, tijdens een van de
mislukte pogingen om de Spanjaarden uit Hulst te verjagen. Dat lukte pas in 1645,
als laatste grote overwinning van ‘stedendwinger’ Frederik Hendrik in de
Tachtigjarige Oorlog, die drie jaar later amechtig zou eindigen.
Pistoolkogel
 |
Hemd van Hendrik Casimir (bovenkant links)
met kogelgat (foto H.M.D. Dekker). |
Hendrik Casimir van Nassau-Dietz ontmoette zijn doem op die
fatale 4de juli 1640 bij Fort Nassau, gelegen ten noordwesten van
Hulst bij een knik in de Havikdijk. Een pistoolkogel raakte hem in zijn onderrug.
Verlamd viel hij van zijn paard; na een lijdensweg van acht dagen gaf hij de
geest in Fort Sint-Anna in de Polder van Namen, nu een deel van het Verdronken
Land van Saeftinghe. Hij was 28 jaar oud. Zijn lichaam werd overgebracht naar
Leeuwarden. De vier voorwerpen die zijn einde markeerden, zijn altijd door zijn
familie bewaard.
Kakofonie
De ondertitel van de expositie in het Rijksmuseum luidde: ‘Verhalen
over wapengekletter en tactische meesterzetten’. Enkele dagen vóór zijn ongeluk
was Hendrik Casimir nog het slachtoffer geworden van zo’n krijgslist. Een
Spaanse in dit geval. Hij bevond zich bij de door de Spanjaarden bemande Linie
van Communicatie ten oosten van Hulst.
Hendriks voornemen om de Linie aan te
vallen ging niet door. De Spanjaarden hadden langs de linie namelijk trompetters
opgesteld, die allemaal een andere melodie bliezen.
 |
Hendrik Casimir
Wybrand de Geest) |
Hendrik Casimir beluisterde
de kakofonie en trok de conclusie dat alle trompetten bij een afzonderlijk
legeronderdeel hoorden. Een overmacht! Hij gaf het bevel om terug te trekken.
Vervolgens
deden de Staatse troepen een aanval op andere forten rondom Hulst, waarbij hij
omkwam. Het centrum van dit tragische gebeuren, Fort Nassau, speelde nog een
rol bij de verovering van Hulst in 1645, maar is in 1672 vernield bij een
inundatie gericht tegen nieuwe vijanden: de Fransen. De Liniedijk ten
noordoosten van Hulst bleef beter bewaard, met onder meer overblijfselen van de
forten Moerschans, De Rape en Zandberg. Een vredig wandelgebied, waar
vogelgeluiden allang de plaats in hebben genomen van de luidruchtige misleiding
door Spaanse trompetten.
Bron: Jan J.B. Kuipers, 'Pistoolkogel'. Sporen in de delta, Provinciale Zeeuwse Courant 30 mei 2019
***
Lees ook:
Monumenten van conflict en cultuur
De latere zestiende eeuw is een tijd van oproer en oorlog, waarin ook de Staats-Spaanse Linies ontstaan. Dit complex van forten, schansen, linies en vestingstadjes telt zo’n 450 objecten in een gebied van 80 bij 40 kilometer aan weerszijden van de landsgrens tussen Knokke en Antwerpen. Scheppers zijn de Spaanse, de ‘Staatse’ en de Franse militaire apparaten gedurende de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tot de Spaanse Successieoorlog (1701-1714) – latere aanpassingen niet meegerekend. Sommige elementen spelen nog een rol in de Tweede Wereldoorlog. De Staats-Spaanse Linies plaatst de Linies in de historische en krijgshistorische context.
