donderdag 20 november 2014

Methoden tegen de helderheid


Jan J.B. Kuipers
Dordrecht: Uitgeverij Liverse
ISBN 978-90-76982-39-8
Paperback - 312 blz. - € 17.50

Bestellen



Methoden tegen de helderheid bevat essays die Jan J.B. Kuipers publiceerde in de periode 1989-2006, in periodieken als Optima, Hollands Maandblad, Ballustrada.

Een stoet van figuren uit de literatuurhistorie en ideeëngeschiedenis trekt voorbij: Frederik van Eeden Sr., Pieter Jelles Troelstra, Max Stirner, Henry David Thoreau, Robert Graves, Mary Wollstonecraft, Napoleon, Germaine de Staël, Novalis, Michaël Bakoenin, Leopold von Sacher Masoch, Yukio Mishima, Johan Huizinga en vele anderen. Bepaalde motieven en thema’s spelen een grote rol, zoals de miniatuur, de verbeelding, de historische sensatie, de jaren zestig, de vitale functie van zelfbedrog en illusie.

De titel verwijst naar de romantische ‘versluiering van de werkelijkheid’. Kuipers bestrijdt in verschillende bijdragen de negatieve connotaties hiervan. Hij volgt het spoor van ‘dubbelzinnigheid, vervloeiing en transparantie’ terug tot preklassieke mythologische noties, en breekt een lans voor de regionen van het imaginaire.
Deze dienen betreden te worden met de geslepen wapens van ironie en dubbelzinnigheid; het gaat uiteindelijk om ‘liegen met open vizier: het geneeskrachtige liegen van het zelfbewustzijn, de cultuur en de kunst’.

Bespreking in PZC/Zeeland geboekt hier.

zondag 19 oktober 2014

Kunst- en Cultuurroute in het teken van poëzie

Dordtse, Vlaamse en Zeeuwse dichters


Op zondagmiddag 2 november vindt de jaarlijkse poëzieroute van de Kunst- en Cultuurroute Middelburg plaats op twee locaties in de stad. Het thema is dit jaar Watermerk, tevens de titel van de bundel die de Werkgroep Poëzie met werk van alle optredende dichters uitbrengt. Het eerste exemplaar wordt om 13.30 uur bij Jet Sondaar, Koepoortstraat 6 aangeboden aan de Wethouder van Cultuur Saskia Szarafinski. Op ditzelfde adres lezen van 13.30-15.00 uur de Dordtse dichters Jacoline de Heer, Marieke van Leeuwen (voormalig stadsdichter Dordrecht), Josse Kok en de stadsdichter van Middelburg Theo Raats. Muzikale optredens zijn er van Aagje Feldbrugge (viool) en Aaike Jordans (gitaar). Gastheer is Karel Leeftink.

In Café Hildernisse aan Plein 1940 nummer 10 treden op van 15.30 – 17.00 uur de Vlaamse dichters Bert Bevers, Richard Foqué, Frank de Vos en Middelburger Raymond van de Ven. Ook laten de leden van de Werkgroep Poëzie hier hun themagedicht horen: Juul Kortekaas, Jan J.B. Kuipers, Karel Leeftink, Anneke Schenk, Theo Raats en Jacoline Vlaander. De muziek wordt verzorgd door het levensliederenensemble Karel en de Boswachters, gastvrouw is Jacoline Vlaander.

Na afloop is er in Café Hildernisse gelegenheid met elkaar het glas te heffen. De bundel Watermerk is op beide locaties te koop voor € 3,99.

Karel en de Boswachters (Ramon de Nennie, Frank Beerens, Karel Leeftink en Jan Kuipers) tijdens de opening van 'Nuditeitein' in de Grote kerk van Groede, 23 augustus 2014.

zondag 14 september 2014

'Lage' en verfijnde motieven: nieuw boek over de VOC

In september 2014 verscheen mijn nieuwe boek De VOC. Een multinational onder zeil, 1602-1799 bij Walburg Pers. Het geeft zowel een chronologisch als thematisch geordend overzicht van de Verenigde Oostindische Compagnie in al haar aspecten: voorgeschiedenis en naweeën, ontwikkelingsfasen, het leven in de Oost en aan boord, de interactie met 'inheemse' culturen, de verandering van de levensstijl thuis in de Republiek als gevolg van de activiteiten van de Compagnie, de productie van cultuur en wetenschap.

Bestel- en overige informatie hier.

Op de website Historiek herhaalde ik de wens uit het boek om de VOC niet alleen te bekijken met de morele bril van nu, maar als een groot, afgerond verhaal uit de Nederlandse geschiedenis, en achter de grove motieven van pure winstzucht de meer verfijnde drijfveren te herkennen.

In de uitzending van 'De kennis van nu' (NTR, Radio 5) op dinsdag 9 september ging het met name ook om dit aspect.


Uit het persbericht
Dit rijk geïllustreerde publieksboek is onmisbaar voor iedereen die op een gemakkelijke en toegankelijke wijze kennis wil maken met de historie van de Vereenigde Oostindische Compagnie.

De geschiedenis van de VOC, de eerste naamloze vennootschap en ‘multinational’ ter wereld, is nauw verweven met die van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Lange tijd was de Compagnie het grootste handelsbedrijf ter wereld: een puur commerciële onderneming, die geen middel schuwde om haar positie te verstevigen. Maar ook een instelling die cultuur produceerde, en het leven in haar handelsgebieden en de Republiek diepgaand beïnvloedde.

Het verval in de achttiende eeuw had veel oorzaken: de logge organisatievorm, torenhoge bestuurs- en militaire kosten, enorme corruptie en zelfverrijking, concurrentie van andere Europese compagnieën, vooral de Engelse, de tanende internationale positie van de Republiek. De VOC kwam de Vierde Engelse Oorlog (1780-1784) niet te boven. Zij werd in 1795-1799 geliquideerd door de Bataafse Republiek.

De VOC. Een multinational onder zeil geeft een panoramisch beeld van de fascinerende ‘Edele compagnie’, die uiteindelijk zou zijn ‘Vergaan Onder Corruptie’. Het boek biedt de grote lijn én de kleine anekdote. Het werpt licht op de veelsoortige handelsgebieden tussen Kaap de Goede Hoop en Japan, het leven in Batavia, op zee en thuis in Nederland, én op een stoet kleurrijke personen. Van de wrede gouverneur-generaal Jan Pietersz Coen tot de Molukse opstandeling Kapitein Jonker: allen maakten de VOC tot wat deze was.

Jan J.B. Kuipers, De VOC. Een multinational onder zeil, 1602-1799,
Uitgeversmaatschappij Walburg Pers, ISBN 978.90.5730.985.4, prijs € 24,95 – 176 pagina's.



Stropdas, gewijd aan de Kamer Zeeland van de VOC. Geproduceerd in 2002 bij de 400-jarige herdenking van de oprichting van de Compagnie (foto Heleen Dekker).



Inhoud van het boek
- De eerste multinational | INLEIDING
- Vroege expedities | VOORGESCHIEDENIS EN VOORCOMPAGNIEëN
- Zeeuwen veroveren de kraak San Jago
- ‘eerlijk, dienstig en profytig’ | OPRICHTING EN ORGANISATIE
- Bewindhebbers, timmerlui en equipagemeesters | DE ZES KAMERS
- EXPANSIE | De periode 1602-1650
- Jan Pietersz Coen, ‘Aan zijn naam kleeft bloed’
- BLOEI | De periode 1650-1700
- Kapitein Jonker: van VOC-soldaat tot tegenstander
- ‘Og was ik bij mijn moeder op het landt’ | LEVEN AAN BOORD
- De scheepschirurgijn
- Schipbreuk! De ondergang van de Batavia in 1629 | ‘t Vliegent Hert, Amsterdam en Woestduyn
- Batavia en Desjima | LEVEN IN DE OOST
- KENNIS, WETENSCHAP, CULTUUR
- LANGZAME NEERGANG | De periode 1700-1780
- 'VERGAAN ONDER CORRUPTIE’? | De periode 1780-1799
- BRONNEN

woensdag 6 augustus 2014

Poëzie luidt Kunstcarrousel Middelburg uit


De voltallige Werkgroep Poëzie, inclusief de huidige stadsdichter Theo Raats, zal op zondagmiddag 10 augustus enkele passende gedichten voordragen in de Kloostergangen van de Abdij te Middelburg. Met dit optreden beleeft de overzichtstentoonstelling Kunstcarrousel een feestelijke afronding. 

De Kunstcarrousel is een initiatief van de Stichting Kunst- en Cultuurroute Middelburg, die hiermee haar vijftienjarig bestaan viert. Het kunstaanbod in deze bijzondere ambiance is verrassend. En de toestroom van belangstellenden groot.

Hanny Mallekote, een van de organisatoren en exposanten, spreekt van een succes: ‘In de afgelopen weken ontvingen we ruim drieduizend bezoekers in de Kloostergangen en Crypten. Aanstaande zondag, op de laatste dag, hopen wij ook weer veel liefhebbers begroeten, en sluiten we deze jubileumexpositie heel feestelijk af.’

De Werkgroep Poëzie bestaat uit: Theo Raats, Juul Kortekaas, Jan J.B. Kuipers (stadsdichter 2005/2006), Anneke Schenk, Karel Leeftink en Jacoline Vlaander. Enkele nieuwe gedichten - met als thema ‘woordcarrousel’ - zullen in de Kloostergangen klinken. Het optreden, in het bijzijn van alle exposanten, begint op zondag 10 augustus om 16.30 uur. Iedereen is van harte welkom.

De overzichtstentoonstelling is deze week nog te bezichtigen op woensdag van 13.00 – 17.00 uur en donderdag tot en met zondag van 11.00 – 17.00 uur.

Voor meer informatie over de Kunst- en Cultuurroute en de Kunstcarrousel: Hanny Mallekote, tel. 0118 628930

Voor meer informatie over de Werkgroep Poëzie:
Jacoline Vlaander, tel. 06 – 510 250 98


V.l.n.r. Jan Kuipers, Juul Kortekaas, Anna Schenk, Jacoline Vlaander, Karel Leeftink

donderdag 17 juli 2014

1814 – België bevrijd, maar samengevoegd met Nederland

Augustus 1814 - augustus 2014

Nederland en België in de Franse tijd in Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap

'een zeer onderhoudend boek en een knappe prestatie.'
A.J.B. Sirks, Universiteit van Oxford
BMGN - Low Countries Historical Review | Volume 129-3 (2014) | review 47

De geallieerden verklaarden België op 11 februari 1814 bevrijd van het Franse juk. Antwerpen gaf zich pas over aan het eind van april. De voorlopige regering van België was toen al in functie. Vanaf 1 augustus 1814 fungeerde de Nederlandse ‘souvereine vorst’ Willem I als gouverneur-generaal. De vereniging – of hereniging na enkele eeuwen – van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden was een feit.

In het najaar van 1813 vertoonden de Kozakken zich ook even in het Zuiden. Op 18 december kwamen ze in Leuven aan, in gezelschap van Pruisische soldaten. De plaatselijke chroniqueur Jan-Baptist Hous meldde dat alle mensen ‘Vivat de Kozakken!’ riepen en van blijdschap hun hoeden in de lucht wierpen:

‘De burgers van de stad zijn aanstonds naar de Brusselse binnenpoort gegaan en hebben er alle gevangenen losgelaten. Er was een officier van de kozakken bij. Onder de gevangenen waren twee oude mensen, een man en een vrouw, beiden boven de zeventig jaar, die vastzaten omdat een van hun kozijns [neven] dienst weigerde. De vrouw heeft van blijdschap wel 25 keer de handen van de officier gekust. Ze hebben ook alle deserteurs losgelaten die in de corps de garde vastzaten.’

’s Avonds vertrokken de Kozakken al naar Breda, met medeneming van enige buit én van maire Plasschaert. De volgende dag trokken de Fransen alweer binnen. Op 28 januari 1814 raakten ze voor het eerst slaags met de geallieerden. In de nacht van 30 op 31 januari vertrokken de Fransen naar Brussel, ‘heel stil en zonder trommels’, aldus Hous. Op maandag 31 januari stroomde de stad weer vol met Duitsers en Kozakken. Een dag later liet commandant Hellwig een proclamatie op de straathoeken aanbrengen:

‘De geallieerde mogendheden bezitten uw stad en omgeving om u het juk van Frankrijk af te schudden, de eigendom te respecteren en de publieke rust te handhaven. Te dien einde zullen de autoriteiten en functionarissen die tegenwoordig in voege zijn, hun functies blijven uitoefenen als voorheen. Inwoners van Leuven, blijf stil en rustig en laat de zorg aan de geallieerde mogendheden. Zij komen om u te verlossen en u het geluk te verzekeren.’

Die vreugde en geluk waren opnieuw van korte duur. Ingekwartierde Kozakken terroriseerden de bewoners, kochten spullen zonder te betalen, pleegden geweld en verkrachtten vrouwen. Al in maart schreef Hous over aangevoerde gewonde Kozakken: ‘Het is het lelijkste en vuilste volk dat een mens van zijn leven gezien heeft.’ En: ‘Het volk roep niet meer: Vivat de kozakken!’

Troonsafstand Napoleon

Op 9 maart sloten de geallieerden het Verdrag van Chaumont en boden Napoleon een vreedzame overdracht van de macht aan. De keizer weigerde en de oorlog werd voortgezet. Deze ‘Franse campagne’ vond plaats op het ‘oergrondgebied’ van Frankrijk, waar de drastisch geslonken Grande Armée streed onder de donkere hemel van de aanstaande ondergang. Op 13 maart versloeg Napoleon Bonaparte een Pruisisch-Russisch leger bij Reims. De Fransen telden nog maar 70.000 man tegen een half miljoen geallieerde soldaten, de capitulatie was onafwendbaar. Parijs viel op 31 maart, Napoleon werd afgezet op 6 april en deed in het Verdrag van Fontainebleau onvoorwaardelijk troonsafstand op 11 april. De Franse kroon kwam weer aan een Bourbon: Lodewijk XVIII. Met behoud van de titel keizer kreeg Napoleon het Italiaanse eilandje Elba toegewezen. Hij kwam op 4 mei aan in zijn nieuwe, minuscule rijk.



Napoleon tijdens de Franse campagne van 1814, kort voor zijn capitulatie. De man met de mantel om zijn schouders is maarschalk Ney. Schilderij van Jean-Louis-Ernest Meissonier (1815-1891); coll. Musée d’Orsay, Parijs.

Eind april had de Franse commandant Carnot de vesting Antwerpen overgegeven aan de Britten en op 2 mei verdween het Franse leger definitief uit deze stad, samen met Napoleons gunsteling burgemeester De Cornelissen. Lazare Carnot was eerder dit jaar naar Antwerpen gestuurd en had drastische maatregelen genomen. Hij liet wijken buiten de stad afbranden, met name delen van het Kiel en Berchem. Borgerhout wachtte hetzelfde lot, maar Carnot zag dat de huizen hier goede beschutting vormden voor zijn soldaten en paste zijn tactiek aan: de panden hier werden niet platgebrand. Ook na het afzetten van Napoleon op 6 april hield Carnot de stad nog enkele weken hardnekkig in handen. Tijdens de terugkeer van Napoleon in 1815 was Carnot even terug in het zadel als minister van Oorlog.

Waar bleef het beeld van Carnot?

In Antwerpen is vreemd genoeg een straat genoemd naar de weinig geliefde Carnot. Ook kreeg hij in 1865 een standbeeld op de Carnotplaats, het huidige Laar. Veel Antwerpse notabelen waren het platbranden van hele wijken nog niet vergeten. Bij de inhuldiging bleven ze dan ook weg. Het beeld is in de jaren vijftig van de twintigste eeuw weggehaald en raakte nadien kwijt. Het zou in een opslagdepot in stukken gevallen zijn; enkel het hoofd zou zijn bewaard, de rest werd gebruikt bij de fundering van de Singel. Het hoofd kreeg een plek in de entreehal van een appartementsgebouw aan de Carnotstraat.

Voorlopige regering van België

De geallieerden verklaarden België op 11 februari 1814 bevrijd. Ze stelden twee commissarissen aan die belast werden met het installeren van een voorlopige regering in België: Ludwig Freiherr von Wolzogen, stafchef van de hertog van Saksen-Weimar en generaal-majoor in Russische dienst, en Hermann Freiherr von Boyen (1771-1848), stafchef van Von Bülow en generaal-majoor in dienst van Pruisen.
Van 15 februari 1814 tot september 1815 bestuurde dit Gouvernement Général de la Belgique in opdracht van de geallieerden de Zuidelijke Nederlanden, tot het land officieel deel werd van het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden. Aan het hoofd van de voorlopige regering stond een gouverneur-generaal.

Onder de bevoegdheid van de voorlopige regering vielen aanvankelijk alleen de departementen Dijle, Schelde, Twee Neten, Jemappes en Samber-en-Maas. De departementen Roer, Beneden-Maas en Ourte ressorteerden onder de voorlopige regering van de Beneden-Rijn; het departement Forêts onder de voorlopige regering van de Midden-Rijn. Op 12 juni 1814 werden beide laatstgenoemde regeringen samengevoegd. Op 20 augustus 1814 kwam de gehele linker-Maasoever aan de ‘Belgische’ regering, op 12 mei 1815 gevolgd door de provincies gelegen aan de rechter-Maasoever.

De Acht Artikelen van Londen

De Belgische notabelen hadden de voorkeur uitgesproken voor restauratie van de band met Oostenrijk, maar dit land bleek geen belangstelling meer te hebben voor de voormalige Oostenrijkse Nederlanden. De bondgenoten wezen het territorium in het geheim nu toe aan de nieuwe Nederlandse staat, als stevige noordelijke buffer tegen Frankrijk.

Het Protocol van Londen, ook bekend als de Acht Artikelen van Londen (21 juni 1814), formaliseerde deze toestand: prins Willem werd uitgenodigd de post van gouverneur-generaal van België te aanvaarden en de vereniging van de Nederlanden tot één staat voor te bereiden. Op 1 augustus kondigde hij aan dat hij de regering van België in handen nam. Hiermee ontstond een personele unie van Noord- en Zuid-Nederland onder leiding van een Souverein Vorst, waaraan in 1815 Luxemburg als Groothertogdom werd toegevoegd. Op 12 augustus benoemde Willem de nieuwe regering, die op 15 augustus werd geïnstalleerd.

De Vrede van Gent

Met Napoleon veilig op Elba en de vrede gevestigd, kon op 24 december 1814 ook een ander vredesverdrag worden gesloten: de Vrede van Gent, die een eind maakte aan de in 1812 begonnen oorlog tussen de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Deze was in gang gezet door de Verenigde Staten wegens Engelands tirannieke bemoeienis met de Amerikaanse scheepvaart; de Britten accepteerden de neutraliteit van de jonge Amerikaanse republiek niet in het conflict met Napoleon. Als reactie daarop kondigde de Amerikaanse president Thomas Jefferson een handelsembargo af. Vier dagen vóór het begin van Napoleons Tocht naar Rusland verklaarde zijn opvolger Madison de oorlog. In de Amerikaanse geschiedschrijving heet dit conflict ook wel de Tweede Onafhankelijkheidsoorlog, omdat één van de fronten Canada was, dat van de Britten zou worden ‘bevrijd’. De oorlog verliep voor de Verenigde niet erg voorspoedig, vooral niet na Napoleons nederlaag in Europa. Nu hadden de Britten meer armslag in hun Amerikaanse conflict, dat zij trouwens uitvochten met behulp van Indiaanse bondgenoten. In augustus 1814 bezetten de Engelsen zelfs Washington en staken verschillende publieke gebouwen in brand, waaronder het Witte Huis. Het Amerikaanse volkslied, de Star-Spangled Banner, ontstond naar aanleiding van de mislukte Engelse aanval uit zee op de havenstad Baltimore, gestuit omdat de Amerikanen bij de ingang van de haven standhielden in Fort McHenry. Zelfs na de vrede werd doorgevochten. Het nieuws van de Vrede van Gent bereikte New Orleans namelijk niet tijdig: op 8 januari 1815 behaalden de Amerikanen hier nog een overwinning op de Britten. Beide landen beschouwden zich later als overwinnaar in deze, met de Europese strijd tegen Napoleon verweven oorlog.

Lees er meer over  in Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap

Jan J.B. Kuipers, Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap. De Nederlanden in de Franse Tijd, Uitgeversmaatschappij
Walburg Pers, ISBN 978.90.5730.904.5, prijs € 29,95 – 160 pagina's.


'De Zeeuwse schrijver en historicus Jan J.B. Kuipers heeft deze periode nu op een bijzonder boeiende wijze beschreven (...) Vrijheid, gelijkheid en broederschap was de ideologie die de Franse revolutionairen voortdreef, het samenbindende element waaraan zowel Noord als Zuid werd onderworpen, en daarmee voor de auteur de voornaamste rechtvaardiging vormend om beide landstreken in een deel te behandelen. Een toe te juichen benadering omdat ondanks de eeuwenlange verbondenheid de contrasten groot waren en de effecten van de Franse aanwezigheid in Noord en Zuid sterk van elkaar verschilden, waardoor het eigensoortige karakter van die revolutionaire periode in elk van beide gebieden beter tot  zijn recht komt.'

Paul van Velthoven in Neerlandia 2014 nr 1, pag. 49.



Ondertekening van de Vrede van Gent tussen Engeland en de Verenigde Staten op 24 december 1814 (door Amerika geratificeerd op 17 februari 1815). De Engelse admiraal James Gambier en de Amerikaanse ambassadeur in Rusland John Quincy Adams geven elkaar een hand; rechts staat de Britse onderminister van Oorlog en Kolonieën Henry Goulburn, met in zijn hand een rode map. Schilderij van Amédée Forestier, 1814; coll. Smithsonian American Art Museum, Washington D.C.


donderdag 15 mei 2014

Lezing 'Sporen van Reimerswaal'


Schrijver Jan J.B. Kuipers houdt op maandagmiddag 19 mei een lezing in het Zeeuws Museum in Middelburg over 'Sporen van Reimerswaal. Onderzoek en overlevering'. Reimerswaal is Zeelands beroemdste verdronken stad.


Na een kort overzicht van de geschiedenis van deze in 1631 definitief verlaten stad, behandelt Kuipers de 'doodsstrijd' van Reimerswaal, die ongeveer een eeuw duurde. Vervolgens komt de geschiedenis van het historisch en archeologisch onderzoek aan bod en het voortleven van Reimerswaal in de volksoverlevering en literatuur.

'Sporen van Reimerswaal' maakt onderdeel uit van MuseumMaandag, waarin het Zeeuws Museum gratis toegankelijk is voor 65+-ers en vrijwilligers van het Nationaal Ouderenfonds. Het programma duurt van 13.00-16.00 uur en staat vooral in het teken van de tentoonstelling Tasten in het duister. Hoe een verloren Van Reymerswale wordt herontdekt.

Programma
13.00 - 16.00 uur Museum  open
13.00 - 14.00 uur Ontvangst met koffie/thee en iets lekkers in het Zeeuws Museumcafé
13.30 - 15.30 uur Flitsrondleidingen door de tentoonstelling en Middeleeuwenzaal. Gedurende de middag staan er rondleiders op zaal die u verhalen vertellen over Marinus van Reymerswale (1490-1545) en zijn tijd, in relatie tot de getoonde objecten.
14.00 - 14.30 uur Optreden Shantykoor Het Veerse Scheepstuig
14.30 - 15.30 uur Lezing door Jan Kuipers
15.30 - 16.00 uur Optreden Shantykoor Het Veerse Scheepstuig


Reserveren via www.museummaandag.nl/ouderenfonds of rondleidingen@zeeuwsmuseum.nl

ij4_reimerswaal_stamperius.jpg

Een gruwelmoord en dito straf in Sluis, 1769

Onlangs schreef ik voor mijn PZC-rubriek ‘Sporen in de delta’ een aflevering over de opmerkelijke waterstaatkundig ingenieur (en veel meer) ...