Scandinavisch, Fries, Saksisch?

In mijn recente boek Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee gaat het herhaaldelijk over het sterk verwante oudere cultuurpatroon, dat de Vikingen deelden met de volken rondom de Noordzee die zij gedurende ruim twee eeuwen hebben geteisterd. Een frappante illustratie hiervan biedt de vondst van een drietal houten stevenversieringen in de Schelde tussen 1934 en 1951, bij Zele en Moerzeke-Mariakerke (België). 

Twee van deze objecten zijn in het bezit gekomen van het Museum aan de Stroom (MAS) in Antwerpen en het British Museum in Londen. Ze tonen slangen- of drakenkoppen. Om deze reden zijn ze wel aangezien voor stevenversieringen van Vikingschepen: op zijn vroegst stammend uit de negende eeuw.

Maar gaandeweg bleek op grond van stilistische kenmerken dat deze stevenkoppen enkele eeuwen ouder moeten zijn, en is er zowel het predicaat Saksisch als Fries op geplakt. BBC-documentairemaker en historicus Michael Wood toonde één van de koppen omstreeks 1980 zelfs onverdroten als een inheems, dus Engels product van de ‘Dark Ages’. Helaas hebben de vinders de bijbehorende scheepsvondsten destijds weggegooid.

'Drang naar het zuiden'

Vroegmiddeleeuwse steven-
versiering uit de Schelde, tek. auteur.

De drang naar het zuiden, al of niet mythisch bijgekleurd – we kunnen ook wel van de drang naar het westen spreken – van de Germaanse stammen gedurende de Volksverhuizingen (vierde-zesde eeuw) is in de geschiedschrijving tot ver in de twintigste eeuw vermaard geweest. En nu, vanaf het eind van de achtste eeuw, werden deze Germaanse volken met hun van origine sterk vergelijkbare heidense cultuurpatroon, op hun beurt geconfronteerd met golven ‘barbaren’, voortgedreven door eenzelfde drang. 

Vanuit het intussen christelijke wereldbeeld leken de Noormannen uit een ander universum te stammen. Maar amper een halve eeuw vóór de Denen aan de Friese kusten opdoemden, was de missionaris Bonifatius nog bij Dokkum vermoord door heidense Friezen, en had hij in de Saksische landen ijverig Donarseiken omgehakt.

Overeenkomst en verschil

De invallen van de Vikingen waren niet de enige dreiging van deze aard waaronder christelijk Europa zuchtte. Ook elders werd de periferie van het werelddeel bedreigd sinds de zevende eeuw: door de Saracenen en Moren vanuit het zuidoosten en zuiden, en de Avaren en later Magyaren uit het oosten. 

Als groot verschil met de achtergronden van de eerdere migratiegolf is naar voren gebracht dat de Vikingen in tegenstelling tot hun voorgangers niet werden opgedreven door andere stammen en volkeren. Hoe dan ook: spoedig voegden de invallers zich in de heersende gezagspatronen en -structuren van de landen om de Noordzee. Met nietsontziend geweld, dat wel, al of niet in naam van de ‘legitieme’ machthebbers.

Meer over deze materie en over de beroemde langschepen in: 

Jan J.B. Kuipers, Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee
€ 29,99, ISBN 9789462494886
Hardback, hardcover, 160 pagina's. Afmetingen 23.5 x 28 x 1.6 cm
Ook beschikbaar als eBook ePub: € 14,99