Regen in Oudenbosch en een weerspannige koning

Regent het in Oudenbosch? Bezoek dan het Nederlands Zouavenmuseum - ook leuk als het droog is, trouwens. Na jaren weer eens hier geweest, het museum ademt net als het nabije Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum de sfeer van (vele) decennia terug. 

De zouaven waren vrijwilligers die tussen 1861 en 1870 de pauselijke staat verdedigden tegen de Italiaanse nationalisten onder de befaamde Garibaldi. Ze waren herkenbaar aan hun uniform met pofbroek. De benaming 'zouaven' vindt haar oorsprong in Algerije waar het Franse leger de Berberstam zouaouwa in haar gelederen opnam. De naam zouaouwa werd door de Fransen verbasterd tot Zouaven. Vreemd genoeg kwamen de meeste zouaven die de paus te hulp snelden uit de katholieke delen van Nederland.

Borstbeeld Willem III in het
Zouavenmuseum (foto HMD Dekker).

In de gang van het Zouavenmuseum zag ik een borstbeeld van (de protestantse) koning Willem III dat ik me niet herinnerde. Het bijschrift luidt: 'Z.M. Koning Willem III. Als opperbevelhebber van het Nederlandse Leger, fier meelevend met onze Nederlandse jongens in Rome. "Zij verdedigen de zaak van den rechtvaardige en den verdrukte; ik stel er eene eer in hun Vorst te zijn."'

Vreemd - nog geen decennium tevoren, in 1853, had Willem zich nog fel verzet tegen de katholieke emancipatie, c.q. het herstel van de bisschoppelijke hierarchie in Nederland. Dit leidde zelfs tot de val van het kabinet. 

In mijn boek Willem III, de weerspannige koning komt deze kwestie uiteraard ook aan de orde. Over het ontslag van de ministers bijvoorbeeld:

'Katholieken spraken van een poging tot staatsgreep door de koning; dergelijke boude beweringen werden ingegeven door nog onbesuisdere uitspraken van Willem III zelf, die weliswaar meestal in klein comité werden geuit, maar wegens hun gepeperde karakter toch de weg naar een groter publiek vonden. Zo zou hij de minister van Oorlog hebben voorgesteld om Rome vanuit zee te bombarderen. Toen men hem in herinnering bracht dat Rome helemaal niet aan zee lag, stelde Willem III een beschieting van Rome’s haven Citavecchia voor.'

De affaire was maar één van de beroeringen en schandaaltjes, waarvan Willems leven wel een aaneenschakeling leek. Willems koningschap (van 1849 tot 1890) is vooral van belang door de periode waarin het viel: een tijd van transformatie naar een samenleving, gekenmerkt door verstedelijking, industrialisering met alle uitwassen van dien en democratisering. En ook van wetenschappelijke en technologische revoluties en conflicten tussen grote, naburige naties.

Luxemburgse kwestie

Willem besteeg de troon na enkele internationale affaires. De Belgische revolutie van 1830 had het koninkrijk gesplitst. Vervolgens kwam het Europese revolutiejaar 1848, dat Nederland een nieuwe grondwet bracht. Willems koningschap werd geplaagd door één serieuze internationale aangelegenheid: de Luxemburgse kwestie (1866/67), die Nederland in een heikele positie tussen Pruisen en Frankrijk bracht. Binnenlandse moeilijkheden waren vaak te wijten aan Willems karakter. In zijn drift dreigde hij bijvoorbeeld Schiedam te bombarderen, of ministers te laten executeren. Men schreef het toe aan het deels Russische ‘Romanov-bloed’ van de koning.

Anderzijds was hij een muziek- en kunstminnend man, met brede belangstelling voor technologische ontwikkelingen, landbouwwetenschap en infrastructuur. Willem kon ook zeer innemend en joviaal uit de hoek komen, en toonde zich bij de watersnoden van 1855 en 1861 zeer betrokken.


Beschikbaar als hardback en ebook (resp. € 31,99 en € 15,99).

***

Lees ook mijn Dwepers en dromers. Tegenculturen in Nederland, 1890-1940, waarin Willems rol als 'Koning Gorilla' uitgebreid aan bod komt als dé affaire van de late jaren 1880.

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

'Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.'

Bij dit boek is een interessante PODCAST gemaakt, te downloaden via Podcast Hoog Tijd - Dwepers en dromers of in iTunes of Spotify (zoek op "Hoog Tijd")

'Kuipers heeft een boek geschreven waarin recht wordt gedaan aan al die idealistische strevers naar een betere wereld.'

Willem Huberts in Tijdschrift voor geschiedenis