Een bittere beker voor Oranje

De activiteiten in het herdenkingsjaar ‘1572 Geboorte van Nederland’ kabbelen zo’n beetje voort met stadswandelingen, lezingen, exposities en hier en daar een kleurwedstrijd. In Zeeland is Vlissingen het actiefst. Die stad bevrijdde zichzelf immers als eerste in het huidige Nederland op 6 april 1672; Den Briel was 5 dagen tevoren bevrijd door de externe hand van de Watergeuzen. 

Het is niet vreemd dat de herdenking wat lauw verloopt, het jaar 1572 is immers maar één markering. De strijd begon al in 1566/67 in het huidige België, onze Republiek dateert van 1588 en we waren pas officieel van de Spanjaarden verlost in 1648.

Op de vlucht

De eerste periode van de Opstand verliep trouwens uiterst heikel en onze ‘vader des vaderlands’ Willem van Oranje ondervond dat aan den lijve. Na een volkomen mislukte Maascampagne sloot hij zich in 1569 met zijn broers Lodewijk en Hendrik aan bij het leger van de Franse Hugenotenleider De Coligny. Zijn broers maakten op 3 oktober een nieuwe nederlaag mee bij Moncontour, waar de Hugenoten door het koninklijke leger in de pan werden gehakt. 

Willem was toen al met vijf metgezellen op de vlucht naar zijn stamslot de Dillenburg in Hessen, gehuld in boerenkleren. Hij arriveerde er begin november, uitgeput, beladen met schulden en zonder toekomstperspectief.

Waakzaamheid

Deze bittere episode, in een tijd die toch al rijk was aan dieptepunten, wordt uitgebeeld op een ‘druivenplukkersbeker’ in het Zeeuws Museum in Middelburg. De met zilver opgesmukte houten beker van 25 centimeter hoog en 10 centimeter breed was in het bezit van de Middelburgse familie Thibaut en is in 1822 aangekocht door het Zeeuws Genootschap. 

Coll. KZGW

Het object is afkomstig uit Zwitserland en dateert uit 1600-1625. Als in een lijdensverhaal zien we een wat gebogen Willem van Oranje, die moeizaam de beker torst. Op zijn wandelstaf zit een eekhoorntje, mogelijk als symbool van waakzaamheid tijdens deze gevaarvolle reis. De honden bij Willems benen zijn zinnebeelden van trouw, zowel van Willems metgezellen als van hemzelf voor de zaak van de Opstand. De metgezellen zitten vreemd genoeg comfortabel op een bankje.

Of Willems smadelijke vlucht in 1569 werkelijk het onderwerp is van de beker, is wel eens betwijfeld. Zeker is dat Oranje de beker van zijn lot tot op de bodem heeft moeten leegdrinken. Lodewijk en Hendrik sneuvelden beiden op de Mookerhei in 1574. Tien jaar later, na vele aanslagen op zijn leven, viel Willem zelf door de moordenaarshand van Balthasar Gerards.

Bron: Jan J.B. Kuipers, 'De bittere beker van Oranje', Provinciale Zeeuwse Courant 28 september 2022 (rubriek 'Sporen in de delta').

***

Lees ook Willem van Oranje. Prins in Opstand

De discussie over leven, karakter en betekenis van Willem van Oranje (1533-1584) laait regelmatig op. De Opstand tegen Spanje en de Reformatiegeschiedenis in de Nederlanden zijn niet denkbaar zonder deze prins van Oranje, die in zijn eigen tijd al voorwerp was van felle controverses. Oranje stond aan de wieg van de Noord-Nederlandse natie, maar deze ‘geboorte’ voltrok zich tegen zijn wil. Zijn pogingen om de scheuring van Noord en Zuid te voorkomen bleven vruchteloos. Willem was weliswaar een belangrijke actor in de ontwikkelingen van zijn tijd, maar ook iemand die daardoor werd meegesleurd en getransformeerd. 

Van verdediger van de belangen van de hoge adel ontwikkelde Oranje zich tot tegenstander van de onverzoenlijke kettervervolgingen. Zo kwam hij pal tegenover zijn koning Filips II te staan. Gaandeweg veranderde Willem van een in luxe badende prins met lichtzinnige reputatie tot een quasi-armoedige martelaar voor een niet eens

helder omschreven ideaal. De man die ooit zijn bruid Anna van Saksen tegemoet ging met 1100 ruiters en een fabelachtige bagagetrein, eindigde als een sober geklede, vroegoude en zieke grijsaard die zich qua uitmonstering nauwelijks onderscheidde van een Delftse burger. Drie broers waren gesneuveld, zijn fortuin was verdwenen. Na minstens zeven mislukte aanslagen maakte de fanaticus Balthasar Gerards een eind aan Oranjes turbulente bestaan. Willem van Oranje. Prins in opstand volgt het leven van de prins tegen de breed geschetste achtergrond van de Opstand en de scheiding van Noord en Zuid, die ook de meest dramatische periode van beide naties vormen.

Auteur Jan J.B. Kuipers

Prijs € 29,99

ISBN 9789462493445

Uitvoering Hardback, groot formaat