Horror en historie in 'Zeeuwse' verhalen

Proeven nagezien voor mijn bijdrage aan de bundel Bloedzuigers in de polder, die begin 2023 verschijnt bij  EdgeZero. Mijn verhaal heet 'Het klooster in de duinen'. Het vermengt de historie van het verdronken eiland Wulpen in de Westerscheldemonding met de vroegmiddeleeuwse Kudrunsage en de thematiek rondom de draugr, een ronddolend, ondood wezen uit de Noordse mythologie.

Ook  bekende elementen uit de literaire folklore rondom vampiers spelen een rol. Snufjes H.P. Lovecraft en Robert W. Chambers ontbreken evenmin. 

'Het klooster in de duinen' speelt zich af in de latere zestiende eeuw, als de Opstand tegen Spanje woedt en de laatste jaren voor Wulpen aanbreken. Over de Kudrunsage en Wulpen heb ik o.m. op Zeeuwse Ankers het artikel 'Een koning sneuvelt op Wulpen' geschreven.

Lees ook Lovecraft in de polder, waaraan mijn bijdrage 'Een man van zijn woord' de gribusbuurten van Middelburg omstreeks 1900 aandoet: 'het enige duidelijke King in Yellow-verhaal, en ook goed geslaagd' (lezersrecensie Dolf Wagenaar op hebban.nl). Of Poe in de polder. Mijn verhaal 'De vis' in deze bundelt gaat in op de laatste jaren van de befaamde Zeeuwse loods en mensenredder Frans Naerebout, en een sinistere porseleinen vis die nog in het Zeeuws Museum te aanschouwen is...

foto H.M.D. Dekker

ZEEUWSE HORROR IN INTERNATIONALE UITGAVE

In de net verschenen internationale bundel Lovecraft in Holland is een verhaal opgenomen van schrijver Jan J.B. Kuipers. Het verhaal speelt zich af in Middelburg aan het begin van de twintigste eeuw, ‘een vergeten provinciestad, terend op haar glorieuze verleden’. Kuipers zet zijn personages neer in het sindsdien afgebroken Geeregebied, middelpunt van hallucinante en fatale gebeurtenissen.

Alle verhalen in deze bloemlezing van Nederlandse en Vlaamse schrijvers zijn geïnspireerd door het werk van twee grondleggers van de horrorliteratuur: H.P. Lovecraft (1890-1937) en Robert W. Chambers (1865-1933). Het verhaal van Kuipers past binnen de traditie van The King in Yellow (1895) van Chambers, waarin een sinister toneelstuk en ongrijpbare kosmische machten belangrijke rollen vervullen.

Lovecraft in Holland  bevat ook drie ‘Nederlandse’ verhalen van Lovecraft zelf. Het boek is een Engelstalige uitgave van Timaios Press, gevestigd in Stockholm. Deze uitgeverij specialiseert zich in fictie en non-fictie rondom de geschiedenis van wetenschap en ideeën.

Eind januari verschijnt van Kuipers De vlucht naar boven, een boek over tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig.

Lovecraft in Holland. A Mythos Anthology Edited by Mike Jansen ([Stockholm]/ La Vergne, 2022). ISBN 978-91-87611-45-2.

Hamelen, ratten en de Hanze

Uitbundigheid op een gevellijst in Hameln in Nedersaksen (stad van de befaamde Rattenvanger), gezien vanuit een bovenraam van Museum Hameln. Het is maar één van de kenmerken van de Wezerrenaissance. Dit begrip is door Richard Klapheck geïntroduceerd in 1912. Hij was kunsthstoricus en hoogleraar aan de Kunstakademie Düsseldorf.

De Wezerrenaissance ontwikkelde zich als stijl in architectuur en meubelkunst in de omgeving van het dal van de Wezer vanaf het begin van de zestiende tot ongeveer halverwege de zeventiende eeuw. Elementen van de Italiaanse renaissance werden gecombineerd met die uit de West-Europese en met name de Nederlandse renaissance.

(Tekst vervolgt onder afbeelding)

Vanuit een bovenraam van Museum Hameln
(foto H.M.D. Dekker)

Hamel(e)n kreeg in 1200 stadsrechten en ontwikkelde zich als vestingstad met een omringende, ca. negen meter hoge stadsmuur met torens en poorten. Het verhaal van de Rattenvanger, een wereldwijd bekende sage, zou dateren van 26 juni 1284, toen de legendarische, fluitspelende rattenvanger voor de eerste keer verscheen. Het verhaal is in de vroege negentiende eeuw gepubliceerd door de gebroeders Grimm in hun Deutsche Sagen.

De oudste bekende historische bron is een vijftiende-eeuwse nota in een handschrift van monnik Heinrich von Herford.

Volgens de sage kwam de rattenvanger naar Hamelen om een rattenplaag te bestrijden. Hij lokte de ratten met een fluit en liet ze verdrinken in de Wezer. Het stadsbestuur weigerde echter te betalen. Toen de burgers in de kerk zaten keerde hij terug, speelde fluit en lokte 130 kinderen mee. Hij verdween met hen in een grot of naar de Koppenberg, en werd nooit meer gezien. Er zijn veel historische verklaringen geopperd: de pest, deelname aan een kinderkruistocht, kolonisatie van dun bevolkte gebieden ten oosten van Elbe en Saale, of zelfs Siebenbürgen in Roemenië.

In 1426 werd Hamelen eveneens een Hanzestad, wat zij bleef tot 1572. Lees over dit internationale steden- en handelsverbond uit de late middeleeuwen De Hanze. Kooplui, koningen, steden & staten. 

Nu voor het e-boek € 14,99!

ISBN9789462495609

"Met een index die het toegankelijk maakt voor het opzoeken van namen en plaatsen zou het lange tijd het Nederlandse standaardwerk over de Hanze-geschiedenis zijn."

Geschiedenis Magazine 2020 nr. 1 (Henk Slechte)

'Lichtwachter te Ens' in top 20 Rob de Vos-prijs

Top twintig van Meanders ROB DE VOS-prijs 2022 gehaald met mijn gedicht 'Lichtwachter te Ens'. Er waren 249 inzendingen. Zie voor het juryrapport: Juryrapport Rob de Vos-prijs 2022 - MEANDER (meandermagazine.nl)

LICHTWACHTER TE ENS

Jan J.B.. Kuipers

De lichtwachter is weggehaald van de Zuidpunt
Zijn gedachten gierden als de wind

Het is de eenzaamheid, de loodkleur van de zee
Het eiland en het leven een steeds engere kring

Schapen moesten de keuken in, water liep binnen
Maar niets evenaart de verschrikking van de mythe

De man die zich van kindsbeen heeft omcirkeld
In kolk en zog heeft hij zijn eigen blik gevangen

In een oogwenk binnen oogwit rees de tweeling
Broer van zichzelf, volmaakte vreemdeling

Pentekening kerk Ens, ca. 1729.

DE PUT met Siebe Edens als e-boek

Bij Smashwords verscheen een heruitgave als e-boek van de 'literaire polderthriller' De Put, een avontuur van de onnavolgbaar opererende speurder Siebe Edens. Deze roman verscheen eerder (in print) bij uitgeverij Liverse in 2012, zie ook HIER.

Privé-detective Siebe Edens ontmoet in het Groninger Museum de Middelburgse uitgever Egbert Hogemoer en zijn vrouw Maaike. Hetzelfde weekeinde wordt Hogemoer in de Groningse zeeheldenbuurt vermoord, de wijk waar Siebe is geboren en getogen.
Er zit een bladzijde uit een regionaal boekje op Egberts borst gepind. Deze bladzijde handelt over het Vrouwenputje, een ‘spirituele plek voor iedereen’ bij het Zeeuwse gehucht Baarsdorp. 

Bij het volgen van dit spoor in opdracht van de schoonvader van het slachtoffer belandt Siebe Edens in de naweeën van een heksenoorlog waarin ook zijn oude Middelburgse vriendin Sophie Duvelaer een rol speelt, én de gevaarlijke therapeute Patsy Mijnheer die het zoontje van Sophie’s werkster onder behandeling heeft. 

Na een weinig professioneel onderzoek weet Siebe Edens de moord op Egbert Hogemoer op te lossen. Hij heeft daarvoor wel een aantal aanslagen op zijn persoon moeten doorstaan en zag een stoet vreemde personages aan zich voorbijtrekken, ieder met geheel eigen obsessies en vaak bizarre gedachtekronkels. Onder hen zijn oude tegenstander Van Traa, voormalig inspecteur van politie...

Prijs $2.99 USD

Woorden: 58.090
ISBN: 9781005342456

Bestellen kan HIER.

Andere avonturen van Siebe Edens als e-boek:

MOORD AAN BOORD VAN DE PSD  ($2.99 )

IN DE SCHADUW VAN MICHIEL  ($ 2.49)

***

Neem een abonnement of bestel het nieuwe nummer!

Los dubbelnummer € 12,50 | Abonnement € 20,00, 4 nummers inclusief porto
Bankrekening NL35 ABNA 049 92 02 864 t.n.v. Stichting Zeeuws Licht


Redactie: André van der Veeke, Jan J.B. Kuipers, Johan Everaers
Vaste medewerkers: Kees Klok, Paul van Leeuwenkamp, Thom Schrijer, Jos Rouw (webzaken)
Vormgeving: Ko de Jonge

Contact: avdveeke@zeelandnet.nl

De vlucht naar boven

Tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig

'De mens is niet om te lijden in de wieg gelegd,' schreef Simon Vinkenoog in 1967. Het tekent de mentaliteit van de toenmalige tegencultuur, een verbijsterend palet van activisme, bewustzijnsverruiming en spiritualiteit. 

Onmiddellijke ontsnapping aan de knellende banden van de maatschappij was het doel: een vlucht naar boven op de vleugels van idealen of drugs, of allebei. Jan J.B. Kuipers, ooit zelf actief betrokken, schetst de diverse bewegingen en figuren die de jaren zestig en zeventig tekenden, en vraagt zich af in hoeverre er sprake was van iets nieuws en waar al die zogenaamde vernieuwing in uitmondde.

Het boek verschijnt eind januari 2023 bij Walburg Pers. Het kan beschouwd worden als een op zichzelf staande voortzetting van Dwepers en dromers (2022), waarin de auteur de tegenculturen in Nederland in de periode 1890-1940 onder de loep neemt. 

Naast parallellen zien we grote verschillen, zoals het expliciete hedonisme, een exponent van de welvaartsmaatschappij waarin we in de jaren zestig terecht waren gekomen. De subcultuur leek vooral een cultus van uiterlijkheden én een zaak van een minderheid, die de preoccupaties van de dominante cultuur als in een vervormende spiegel weergaf: "de jacht op genot en instant-bevrediging bijvoorbeeld, als vertaling van de algemene consumptie- en genotshonger in de nieuwe welvaartsmaatschappij".

Publicatiedatum: 25 - 01 - 2023
Prijs: € 24,99
ISBN: 9789462498952
Uitvoering: hardback, 240 pagina's
Aantal pagina's: 296

Heksenbollen en de Zeeuwse letteren

Een leuk geschenkboekje is gepresenteerd op de uitreiking van de Zeeuwse Boekenprijs in CineCity in Vlissingen, 1 november 2022: Jan van Damme's Chapeau voor de Zeeuwse letteren, waarin zestien oud-prijswinnaars vertellen over hun favoriete Zeeuwse boek. Bij mij (pag. 37-40) was dat Het spookte in Zeeuws-Vlaanderen van Johan de Vries (1971).

Hieronder een aantal fragmenten uit het verhaal van Van Damme.

'In 2005 en 2006 was Kuipers (1953) stadsdichter van Middelburg. Daarmee is 2005 een bijzonder jaartal voor hem. Dat jaar kreeg hij samen met Robbert Jan Swiers de Zeeuwse Boekenprijs toegekend voor Het verhaal van Zeeland, een op onderzoek en literatuurstudie gebaseerde provinciegeschiedenis die opvalt door de verhalende aanpak. 

Hoewel hij wel eens vraagtekens heeft gezet bij het nut van de Zeeuwse boekenprijs – er worden appels met peren vergeleken – ziet hij meer voor- dan nadelen: ,,Het is een goede greep geweest van Paul van der Velde om met de prijs te beginnen. Het jaar dat Robbert Jan en ik hem wonnen, was ik er blij mee, nou en of. Er waren concurrenten, bepaald niet de minsten, zoals Rinus Ferdinandusse en Floortje Zwigtman. Om de één of andere reden was de uitreiking in Gent. Na afloop ben ik blijven hangen, het was uitermate gezellig, ik weet niet meer precies hoe we bij de auto zijn geraakt.”

De prijs zorgt volgens Kuipers voor mooie en verdiende aandacht voor het Zeeuwse boek: ,,Na zovele jaren mag je best spreken van een instituut. In mijn tijd was er ook al een geldprijs aan verbonden, een fors bedrag. Toen dat geld na twee maanden niet was overgemaakt, heb ik de toenmalige Commissaris van de Koningin Wim van Gelder geschreven: waar blijft het prijzengeld? Bij de volgende editie vertelde hij voor een volle zaal dat ik dat had gedaan.”

(Tekst vervolgt onder afbeelding)

Uitreiking ZBP, foto H.M.D. Dekker

'Kuipers (...)  kiest voor het in 1971 verschenen Het spookte in Zeeuwsch-Vlaanderen van de in Terneuzen geboren Johan de Vries (1896-1989). Kuipers: ,,Ik heb het boekje ooit tweedehands gekocht. Het is een echt regionaal boek: gedrukt bij Van Aken in Terneuzen, vooral in Zeeuws-Vlaanderen verspreid, het was niet al te best geschreven en geredigeerd. Johan de Vries kwam uit het Land van Axel. In 1962 en 1963 heeft hij met een bandrecorder op de bagagedrager van zijn brommertje twee zomers lang de hele streek afgekard. Een kalotje op zijn hoofd, een brommerjekker aan, een ouderwets brilmontuur op zijn hoofd. Een bijzondere man. Hij was directeur van het postkantoor in Hulst, tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij afgevoerd naar Kamp Amersfoort. Dat gebeurde niet als je aan de Duitse kant stond.”

De Vries op pad voor zijn onderzoek
(foto uit het boek).

De Vries tekende volksverhalen op van zijn streek. ,,Omdat hij meest oudere mensen sprak kwamen de meeste verhalen uit de 19e eeuw”, zegt Kuipers. ,,Het werd een samenraapsel, deels in het Nederlands, deels in het dialect. Voor mij heeft dat een enorme charme, verhalen uit de streek waar je bent opgegroeid en bent weggegaan. Je ziet er de bekende, gemengde motieven in terug. Heksen, zwarte honden, hazen en ganzen die raar gedrag vertonen, dwaallichtjes. Alle kleine pesterijen die aan heksen werden toegeschreven, zoals de aardappelriek die steeds omvalt en de vliegende aardappelen. Dat is een vorm van nostalgie die hoort bij een kleine, besloten wereld waar pesterijen aan de orde van de dag zijn. Ik zag dat ook bij het onderzoek naar het verdronken dorp Valkenisse. Daar werden hele processen gevoerd omdat er iemand was uitgescholden. Dat waren de minder prettige dingen van kleine, dorpse samenlevingen. Oude vrouwtjes en roodharigen waren al gauw verdacht.”

,,Ik vind het echt een geweldig boek en heb er ooit zelfs een zakenregister op gemaakt. Daarvan heb ik nog steeds gemak. In 2021 werkte ik mee aan een podcast over mummiekat Gries in de Grote Kerk van Veere. Gries was een kat die in de 15e eeuw als bouwoffer tussen de muren was ingemetseld. Bij het zoeken naar kattenverhalen had ik veel gemak van mijn tientallen jaren geleden samengestelde register voor het boek van De Vries.”

Sporen van De Vries zijn door de jaren heen terug te vinden in het werk van Kuipers. Voor zijn eerste in 1988 verschenen boek Dwaallichten in de Delta noemt hij zichzelf schatplichtig aan de man op het brommertje. (...) ,,Voor dat boek was De Vries zeker een inspiratiebron.” Dat geldt ook voor de mysterieuze wandelingen die hij van 2016 tot 2021 in Middelburg en Vlissingen organiseerde. Coronaperikelen maakten een eind aan de door spoken, moordenaars en sluwe monniken bevolkte stadswandelingen. ,,En laatst nog”, zegt hij, ,,schreef ik in de PZC over glazen heksenbollen die op de schouw stonden, als een heks daarin keek zag ze haar vervormde zelf en vluchtte het huis uit. Die heksenbollen kwamen niet voor in het register van het boek van De Vries. Want dat heb ik natuurlijk meteen opgezocht.”'

Bron: Jan van Damme, Chapeau voor de Zeeuwse letteren . Zeeuwse Boekenprijs 2022 (Middelburg: ZB Bibliotheek van Zeeland, 2022). Verschenen t.g.v. de twintigste editie van de Zeeuwse Boekenprijs.

***

Lees ook DWEPERS EN DROMERS

Dwepers en dromers
Tegenculturen in Nederland, 1890-1940

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.

'De culturele eigenaardigheden aan de flanken beschrijft Kuipers met mededogen en verwondering.'

Gerrit-Jan Kleinjan in Trouw/De Tijdgeest

Laatste optredens KAREL EN DE BOSWACHTERS

Welk vermaak is nu mooier dan leedvermaak? Daarom bij Een Bunder Kunst een laatste selectie van liederen uit het omvangrijke repertoire van Karel & de Boswachters. Pareltjes waarin ziekten, ongeluk en tegenspoed centraal staan. Geniet ervan zolang het kan. Immers, reeds de eekhoorn uit de Voortijd wist: niet klagen maar knagen!

Zondag 30 oktober in de Joert bij Een Bunder Kunst.
Aanvang 14.30 uur. Inloop 14.00 uur
PANHOEVEWEG
4458AN S-HEER ARENDSKERKE

Frank Beerens: slagwerk
Jan J.B. Kuipers: bas
Karel Leeftink: zang
Ramon de Nennie: zang, gitaar, toetsen & wat dies meer zij
Heleen M.D. Dekker: achtergrondzang

Entree vrij, graag een vrijwillige bijdrage in de hoed.

De middag daarvoor, zaterdag 29, spelen de aartsverdrietige feestneuzen ook al in de Drvkkery aan de Markt in Middelburg. Toegang gratis, aanvang 15:30 uur.

***

Lees ook DWEPERS EN DROMERS

Dwepers en dromers
Tegenculturen in Nederland, 1890-1940

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.

'De culturele eigenaardigheden aan de flanken beschrijft Kuipers met mededogen en verwondering.'

Gerrit-Jan Kleinjan in Trouw/De Tijdgeest

Een bittere beker voor Oranje

De activiteiten in het herdenkingsjaar ‘1572 Geboorte van Nederland’ kabbelen zo’n beetje voort met stadswandelingen, lezingen, exposities en hier en daar een kleurwedstrijd. In Zeeland is Vlissingen het actiefst. Die stad bevrijdde zichzelf immers als eerste in het huidige Nederland op 6 april 1672; Den Briel was 5 dagen tevoren bevrijd door de externe hand van de Watergeuzen. 

Het is niet vreemd dat de herdenking wat lauw verloopt, het jaar 1572 is immers maar één markering. De strijd begon al in 1566/67 in het huidige België, onze Republiek dateert van 1588 en we waren pas officieel van de Spanjaarden verlost in 1648.

Op de vlucht

De eerste periode van de Opstand verliep trouwens uiterst heikel en onze ‘vader des vaderlands’ Willem van Oranje ondervond dat aan den lijve. Na een volkomen mislukte Maascampagne sloot hij zich in 1569 met zijn broers Lodewijk en Hendrik aan bij het leger van de Franse Hugenotenleider De Coligny. Zijn broers maakten op 3 oktober een nieuwe nederlaag mee bij Moncontour, waar de Hugenoten door het koninklijke leger in de pan werden gehakt. 

Willem was toen al met vijf metgezellen op de vlucht naar zijn stamslot de Dillenburg in Hessen, gehuld in boerenkleren. Hij arriveerde er begin november, uitgeput, beladen met schulden en zonder toekomstperspectief.

Waakzaamheid

Deze bittere episode, in een tijd die toch al rijk was aan dieptepunten, wordt uitgebeeld op een ‘druivenplukkersbeker’ in het Zeeuws Museum in Middelburg. De met zilver opgesmukte houten beker van 25 centimeter hoog en 10 centimeter breed was in het bezit van de Middelburgse familie Thibaut en is in 1822 aangekocht door het Zeeuws Genootschap. 

Coll. KZGW

Het object is afkomstig uit Zwitserland en dateert uit 1600-1625. Als in een lijdensverhaal zien we een wat gebogen Willem van Oranje, die moeizaam de beker torst. Op zijn wandelstaf zit een eekhoorntje, mogelijk als symbool van waakzaamheid tijdens deze gevaarvolle reis. De honden bij Willems benen zijn zinnebeelden van trouw, zowel van Willems metgezellen als van hemzelf voor de zaak van de Opstand. De metgezellen zitten vreemd genoeg comfortabel op een bankje.

Of Willems smadelijke vlucht in 1569 werkelijk het onderwerp is van de beker, is wel eens betwijfeld. Zeker is dat Oranje de beker van zijn lot tot op de bodem heeft moeten leegdrinken. Lodewijk en Hendrik sneuvelden beiden op de Mookerhei in 1574. Tien jaar later, na vele aanslagen op zijn leven, viel Willem zelf door de moordenaarshand van Balthasar Gerards.

Bron: Jan J.B. Kuipers, 'De bittere beker van Oranje', Provinciale Zeeuwse Courant 28 september 2022 (rubriek 'Sporen in de delta').

***

Lees ook Willem van Oranje. Prins in Opstand

De discussie over leven, karakter en betekenis van Willem van Oranje (1533-1584) laait regelmatig op. De Opstand tegen Spanje en de Reformatiegeschiedenis in de Nederlanden zijn niet denkbaar zonder deze prins van Oranje, die in zijn eigen tijd al voorwerp was van felle controverses. Oranje stond aan de wieg van de Noord-Nederlandse natie, maar deze ‘geboorte’ voltrok zich tegen zijn wil. Zijn pogingen om de scheuring van Noord en Zuid te voorkomen bleven vruchteloos. Willem was weliswaar een belangrijke actor in de ontwikkelingen van zijn tijd, maar ook iemand die daardoor werd meegesleurd en getransformeerd. 

Van verdediger van de belangen van de hoge adel ontwikkelde Oranje zich tot tegenstander van de onverzoenlijke kettervervolgingen. Zo kwam hij pal tegenover zijn koning Filips II te staan. Gaandeweg veranderde Willem van een in luxe badende prins met lichtzinnige reputatie tot een quasi-armoedige martelaar voor een niet eens

helder omschreven ideaal. De man die ooit zijn bruid Anna van Saksen tegemoet ging met 1100 ruiters en een fabelachtige bagagetrein, eindigde als een sober geklede, vroegoude en zieke grijsaard die zich qua uitmonstering nauwelijks onderscheidde van een Delftse burger. Drie broers waren gesneuveld, zijn fortuin was verdwenen. Na minstens zeven mislukte aanslagen maakte de fanaticus Balthasar Gerards een eind aan Oranjes turbulente bestaan. Willem van Oranje. Prins in opstand volgt het leven van de prins tegen de breed geschetste achtergrond van de Opstand en de scheiding van Noord en Zuid, die ook de meest dramatische periode van beide naties vormen.

Auteur Jan J.B. Kuipers

Prijs € 29,99

ISBN 9789462493445

Uitvoering Hardback, groot formaat

'Rondom de Passageulelinie' in Het Bolwerk

Op vrijdagavond 14 oktober a.s. houdt Jan J.B. Kuipers een lezing 'Rondom de Passageulelinie' met powerpoint in museum Het Bolwerk in IJzendijke. De lezing behandelt deze fascinerende verdedigingslinie in het huidige West Zeeuws-Vlaanderen in een breed verband, van het ontstaan van de Passageule tot de Tweede Wereldoorlog en de huidige toestand met toeristische ontsluiting. 

In deze periode van meer dan zes eeuwen springt de achttiende eeuw er duidelijk uit. De aanpassingen van het vestingbouwkundig genie Menno van Coehoorn aan de Linie waren voltooid, en toch slaagden de Fransen er drie keer in om de Passageulelinie zonder veel moeite te doorbreken: in 1708, 1747 en 1794. Een voortdurend proces van verzanding en opslibbing vormde een belangrijk element van het falen van de linie. Maar ook de militaire technologie evolueerde sterk.

De lezing behandelt naast de voorgeschiedenis, historische geografie, krijgshistorie en vestingbouwkundige aspecten ook verschillende mooie verhalen rondom figuren die in de historie van de Passageulelinie een belangrijke rol speelden. Zoals de onbesuisde brigadegeneraal Dominique-Joseph René Vandamme, over wie Napoleon moet hebben gezegd: ‘Als ik twee Vandammes had, zou ik de één de ander dood laten schieten.’

Voor komend voorjaar staat bij WalburgPers een herdruk gepland van Kuipers' sinds lang uitverkochte boek De  Staats-Spaanse Linies. Monumenten van conflict en cultuur, waarin de Passageule eveneens wordt behandeld.

Aanvang lezing: 19.30 uur
Toegang: € 8,00 p.p., inclusief koffie en een drankje
Reserveren vóór 12 oktober 2022

Museum Het Bolwerk, Markt 28, 4515 BB IJzendijke

tel. 0117-301200, museuminfo@zeelandnet.nl

Aardappelen, reuzel, een sinistere vis

Een plezierige recensie van mijn bijdrage aan de bundel Poe in de polder:

Omslag Poe in de polder

"Ook het verhaal De Vis van Jan J.B. Kuipers wist me te imponeren. Hierin word je op de eerste pagina in een andere wereld gezogen. Niet alleen door het taalgebruik, maar ook door personages als Narebout en Ligthart. Een mysterieus porseleinen beeldje van een vis lijkt genezende krachten te hebben en heeft een bedwelmende aantrekkingskracht op verschillende personen. Dit is de polder waar men aardappelen met reuzel eet en waar moeder geveld wordt door de tering. En waar de vis iedereen ten gronde richt."

Jeroen Geelhoed op modernmyths.nl:

 https://www.modernmyths.nl/poe-in-de-polder-recensie/

Bestellen als e-boek of gewoon de papieren editie kan HIER.

Vierentwintig schrijvers, meest Nederlands, aangevuld met twee Amerikanen en een Zweed, hebben zich voor Poe in de polder laten inspireren door grootmeester Edgar Allan Poe en in deze bundel hun eigen verbeelding laten spreken. Ik schreef voor de bundel het hierboven besproken verhaal, waarin we als door een vervormde lens kijken naar de befaamde mensenredder Frans Naerebout en een in het Zeeuws Museum (Middelburg) te bekijken vis, afkomstig uit de in 1779 voor de kust van Walcheren vergane Woestduijn, waarvan Naerebout 81 opvarenden wist te redden.

Bij het verhaal hoort een fraaie illustratie door medeauteur en beeldend kunstenaar Tais Teng, die ook de omslag ontwierp.

 

Klant ALTIJD de pineut bij OV-chipkaart

Mijn ov-chipkaart, nog geldig tot 13-09-2024, bleek in juli 2022 defect hoewel er niets aan te zien was. Noodgedwongen moest ik een nieuwe kaart bestellen en dat kostte mij 11 euro. Dit is een vorm van afpersing. Immers: het is niet mijn schuld, het gebruik van de kaart was normaal. Het product zelf bleek ondeugdelijk en dient dus gratis vervangen te worden. 

Ik wendde mij tot de klantenservice en dit was het antwoord:

"Het is niet mogelijk de kosten van de kaart terug te vragen. De compensatietermijn van de OV-chipkaart bij een technisch defect is twee jaar. Bij een technisch defect is de chip beschadigd door een productiefout. U ontvangt dan de kaartkosten voor uw vervangende kaart terug."

Je betaalt voor vijf jaar en je krijgt er twee. Kortom: de klant draait óók op voor de ondeugdelijke producten van OV-chipkaart, en heeft geen mogelijkheid om daar onderuit te komen. Zo’n chipkaart behoort de hele termijn mee te gaan die erop staat, namelijk vijf jaar (vergelijk de levensduur en kwaliteit van de gemiddelde bankpas). En als dat niet zo is bij normaal gebruik dient hij kosteloos te worden vervangen. Wanprestatie: het handelsmotto van OV-chipkaart.

Zie ook:
https://community.ns.nl/ov-chipkaart-5/ov-kaart-defect-zonder-zichtbare-schade-39212

***

Lees ook DWEPERS EN DROMERS

Dwepers en dromers
Tegenculturen in Nederland, 1890-1940

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.

'De culturele eigenaardigheden aan de flanken beschrijft Kuipers met mededogen en verwondering.'

Gerrit-Jan Kleinjan in Trouw/De Tijdgeest

Een hanepoot op de Galgeplaat

De Galgeplaat tussen Noord-Beveland en Tholen kennen we van zeehondensafari’s en gesteggel over het nut van zandsuppleties tegen de zandhonger. Goed voor natuur en kustbescherming, of juist schadelijk voor vogels en nabije mosselpercelen? Deskundigen vrezen dat aan het eind van de eeuw alle platen in de Oosterschelde verdwenen zijn, als verdere maatregelen achterwege blijven. Het zou een wrang, maar niet totaal ongerijmd hoofdstuk zijn in de historie van deze getemde zeearm.

Dynamiek en veranderlijkheid zijn hier de essentie. Het verveelt nooit om oude kaarten van het gebied te bekijken, met hun steeds wisselend panorama van geulen, op- en aanwassen, eilanden, platen, slikken en schorren – vluchtige verschijningen, gevormd en weer opgelost in het lijnenspel van eb en vloed dat het aanzien van Zeeland zolang heeft bepaald.

Zeehonden op de kop van Galge/Vondelingenplaat, juli 2022
(foto H.M.D. Dekker)

De Galgeplaat is jonger dan de oostelijk aangrenzende Vondelingsplaat, waarmee hij één geheel vormt. Op de Visscher-Romankaart van 1656 ligt ten westen en zuidwesten van Stavenisse de ‘Zuyd Plate’, door een geul gescheiden van de ‘Kats Plate’. Ten zuiden van beide ligt een plaat met de prachtige naam ‘Den Onbekenden’. Een eeuw later worden ‘Zuid Plaat’, ‘Kats Plaat’ en ‘den Onbekende’ nog op een gedrukte kaart aangegeven. 

Aan elkaar gegroeid

Gelijktijdig komt op de Hattingakaart van Zeeland met ‘der selver stroomen’ (1753) ter hoogte van de ‘Zuyd Plate’ ineens de veel grotere ‘Vondelinge Plaat’ voor, in tweeën gedeeld door het ‘Nieuwe Gat’. ‘Den Onbekenden’ is verdwenen, de Galgeplaat is nog niet aangegeven. Op een kaart van weer een eeuw later (1844-1852) duikt deze eindelijk op, ten westen van de ‘Vondelingen Platen’. Beide zijn ook op een kaart uit 1916 nog gescheiden, maar luchtfoto’s uit 1959 tonen hoe de Galge- en de Vondelingsplaat dan vrijwel aaneengegroeid zijn.

De Vondelingenplaat in 1753 (Hattingakaart).

‘Vondelingen’ komen vaker voor in waternamen. Ook bij Pernis vinden we een Vondelingenplaat, nu een industriegebied. Er zijn ook meerdere Galgeplaten. Tussen Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht bijvoorbeeld. Aan de samenkomst van de Oude Maas en de Noord stond daar vroeger het Galgeveld, waar moordenaars werden gehangen. 

De Galgeplaat in de Oosterschelde heeft vermoedelijk een vriendelijker naamsafleiding. Een ‘galg’ is ook een constructie aan de bovenkant van de mast, zoals de uithanger of ‘hanepoot’ op een platbodemschip, waaraan de gaffel werd bevestigd. Maar welke schipper vond of gooide ooit zo’n hanepoot op de Galgeplaat?

Bron: Jan J.B. Kuipers, 'Een hanepoot op de Galgeplaat'. Provinciale Zeeuwse Courant 14 oktober 2020 (rubriek 'Sporen in de delta').

***

Bijzondere plekken zijn in Zeeland ruim voorhanden. Lees ook van Jan Kuipers (tekst) en Heleen Dekker (beeld) 111 plekken in Zeeland die je gezien moet hebben.

Meer informatie en bestellen kan HIER.

50 nieuwe plekken en tips

De tweede herziene druk bevat 50 nieuwe plekken en tips! 

Zeeland is een dynamisch gebied met een meervoudige identiteit: eeuwenoud mondiaal handelsgewest én agrarisch arcadië. Dit boek voert langs 111 Zeeuwse plekken die u gezien moet hebben. Plekken die u voeren achter de sluier van de traditionele reisgids. Want Zeeland is méér. 

Poëzie en muziek voor een jarige Oude Dame

Fort Rammekens bestaat dit jaar precies 475 jaar. Het oudste zeefort van Europa is jarig en dat moet gevierd worden. Op bescheiden wijze, overigens, zoals het 'De Oude Dame' betaamt. 

De komende maanden zijn er kinderactiviteiten, muziekoptredens, foto- en verhalenwedstrijden, een fototentoonstelling en nog wat kleinschalige verrassingsactiviteiten tijdens de openingstijden (zaterdag en zondag 11 tot 17 uur).

Op dinsdagavond 21 juni - de langste dag van het jaar - wordt de spits afgebeten met een poëzie- en muziekavond. Een achttal bekende  Zeeuwse dichters leest uit eigen werk voor, waarbij onder anderen het fort, de historie en de plaats de revue zullen passeren, met daarnaast uiteraard allerlei andere zaken des levens, die poëtisch verbeeld zijn. 

Tussen de wat meer filosofische overpeinzingen van de poëten, bezingen Karel en de Boswachters op hun zo eigen wijze het leven zoals het komt, met veel ach en wee, moord en brand, dood en verderf, kortom, meezingers en smartlappen van de bovenste plank. In hun repertoire is ook een ode aan het fort opgenomen, die zij zeker ten gehoor gaan brengen.

Dichters die hun medewerking hebben toegezegd: Juul Kortekaas, Anna Schenk, Raymond van de Ven, Jacoline Vlaander en drie ex-stadsdichters van Middelburg (want ook Middelburg had immers grote belangen bij Fort Rammekens) Jan J.B. Kuipers, Karel Leeftink en Theo Raats.

Voor een avond vol woordkunsten en muzikaal leedvermaak met een knipoog, bent u van harte welkom op Fort Rammekens, 21 juni. Het programma begint om 20.00 uur en duurt ca 2 uur. Toegang is gratis, maar u dient zich van te voren via de mail aan te melden bij: k.leeftink@staatsbosbeheer.nl (graag aantal personen + telefoonnummer).

Het fort ligt aan de Westerschelde, aan het einde van de Schorerpolderweg bij Ritthem.

Karel en de Boswachters. Foto H.M.D. Dekker.

Woodstock, Kralingen, 'de' subcultuur

foto H.M.D. Dekker

Een prentje van het Woodstock Tribute op het Abdijplein in Middelburg, zaterdagavond 28 mei. Ja, de aanhangers van de Oude Subcultuur worden zelf ook behoorlijk oud, hun - onze - tegencultuur is nu écht een subcultuurtje geworden. Maar wat zou dat? 

Woodstock in Nederland, dat was natuurlijk 'Kralingen', het Holland Pop Festival in 1970. Verschillende mensen die zich in de late meidagen op het Abijdplein verzamelden zijn daar destijds geweest, onder wie ikzelf. Cochius was er ook - wie van de tijdgenoten herinnert zich hem niet? Ik ben nog steeds bezig met een boek over 'de' subcultuur in Nederland, over het decennium van de jaren zestig dat eigenlijk een kwarteeuw duurde, ongeveer van 1955 tot 1980. 

Het Kralingenfestival speelt in dit boek de rol die het toekomt, maar uiteraard eveneens fenomenen als Hitweek, Aloha, Provadya?, richtingloze nozems en protestsongs, het half-nomadische circuit sinds de Luisterclubs, het activisme, gelijkaardige fenomenen en (wan)toestanden van Fashion tot Open de Beuk, de speelse aanpak en het verdwijnen daarvan - en van de relatieve eenheid - onder invloed van een nieuw dogmatisme, de drugs, de wanhoop der jeugd- en welzijnswerkers, het Langharig Werkschuw Tuig en zijn opvolgers de krakers, punks en autonomen, de hippies versus de freaks, de tegenoverliggende polen van extreemlinkse activisten en reddeloze junks, het Begin en het Einde. Met dien verstande dat er eigenlijk geen einde was. En ook geen begin.

Het boek is een soort opvolger van Dwepers en dromers, dat eerder dit jaar uitkwam bij WalburgPers, over tegenculturen in Nederland in de periode 1890-1940. Al het nieuwe onder de zon bevat echo's van het oude, iets waarvan we in de late jaren zestig impliciet óók al overtuigd waren, gezien de populariteit van toen al sterk vergeelde revolutionaire helden als Karl Marx en Michael Bakoenin, fervente tegenstanders overigens.

€ 24, 99; epub € 12,99 

Beetje tijd over? Lees dan ook, maar dan via de bibliotheek, het sinds jaar en dag uitverkochte Brommers, gitaren en spandoeken. Vijftig jaar jong in Zeeland.

Papierschaarste stopt BALLUSTRADA niet

Ondanks enige troebelen vanwege de papierschaarste ligt het dubbele voorjaarsnummer van Ballustrada nu op tafel! Na al het navelstaren in het jubileumnummer nu weer aandacht voor de wereld om ons heen. Verbindende factor bij de meeste verhalen, gedichten en essays is deze keer de trein, een thema dat er als bij toeval uitrolde door de inzending van Reinold Widemann die u in dit nummer aantreft.

Bert Bevers zette voortvarend twintig dichters op de trein in de reeks Laaglandse Poëzie, Wil van Broekhoven blijft steken op het station van Antwerpen. Willem Roggeman en Johan Everaers nemen onze vertaalrubriek(en) Taal Ver Taal voor hun rekening; Roggeman vertaalde een gedicht van de kort geleden overleden Amerikaanse beatnikdichter Ferlinghetti, Johan Everaers koos voor een tekst over verdwijningen in de metro van Enrique Vila-Matas.

 

Rogier de Jong laat zijn geest de vrije loop en stelt vast dat je treinen nooit schuldig kunt verklaren. André van der Veeke laat de lezer kennismaken met zijn grootvader-remmer-treingeleider, Jan J.B. Kuipers rekent in De Juiste Verkeerde Verbanden af met het begrip vrijheid. Ons instinct is immers de locomotief die ons over de levensrails trekt. En als Raats de trein pakt valt er altijd wat te lachen. Paul van Leeuwenkamp spoort zowel naar Venetië als naar de ‘andere dimensie’ van zijn jeugd. De fietsende antiheld van Urbanus pakt toch maar een boemel en zelfs columnist Minor laat zich in met de Nederlandse Spoorwegen. Hij herdenkt een gelukzalig moment, toen de raampjes in de coupé nog open konden om de zoete geur van hooi binnen te laten. 

Ko de Jonge geeft acte de présence met de trein als cover; zijn archief bevat kaarten van Joris Meltzer waarin Meltzer zijn bijzondere interesse voor trams, treinen en reizen toont.

Het is maar een greep. Dit dubbele voorjaarsnummer bevat immers ook bijdragen van onder anderen Job Degenaar en Pieter Drift die niet met het thema te maken hebben. Om dit alles te ontdekken raadpleegt u de inhoudsopgave: een stuk makkelijker dan de gemiddelde dienstregeling!

Wat zijn we allemaal vergeten of hebben we genegeerd ten aanzien van het thema? Om The Night Mail van Auden konden we niet heen, maar het lukte ons toch. Net als met Het treintje van de weemoed van Zeeuws-Vlaming Rudolf Bakker. En we gingen óók voorbij aan de denderende Rock N Roll Train van AC/DC en zelfs aan Le train va van Adamo.

Het thema van deze Ballustrada sluit niettemin mooi aan bij Europalia 2021/2022. Dit artistieke evenement, dat zich deze keer voornamelijk afspeelt in Brussel, Antwerpen, Londen en Rotterdam, geeft de trein alle aandacht. Bijvoorbeeld met exposities of zelfs kleinschalige, korte opera’s op perrons van de centrale stations. Onze pogingen om wat contacten te leggen stieten in de voorbereiding van het nummer op een muur van vertragingen, wisselstoringen en omleidingen. Heeft Ballustrada voorgoed de trein gemist?

***

Lees ook DWEPERS EN DROMERS

Dwepers en dromers
Tegenculturen in Nederland, 1890-1940

De Nederlandse samenleving veranderde razendsnel aan het eind van de negentiende eeuw. Oude, vertrouwde waarden wankelden door een stroom aan nieuwe ideeën en levensstijlen. Alles moest anders: de inrichting van de maatschappij, de omgang met het lichaam en ook religie en spiritualiteit. Anarchisten, vegetariërs, theosofen, spiritisten, utopische kolonisten, feministen, strijders voor homorechten: de verschillende stemmen van linkse activisten tot ultrarechtse ‘trekvogels’ en reactionaire cultuurcritici vormden een verwarrend koor.

Jan J.B. Kuipers belicht de versplintering van het levensbeschouwelijke landschap in een periode die werd gekenmerkt door vaak extreme opvattingen. Hij laat de lezer kennismaken met de vaak grillige vertegenwoordigers van een onversneden individualisme.

'De culturele eigenaardigheden aan de flanken beschrijft Kuipers met mededogen en verwondering.'

Gerrit-Jan Kleinjan in Trouw/De Tijdgeest

 
€ 24,99