Van Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee verschenen de afgelopen tijd weer verschillende besprekingen. Hieronder worden er twee weergegeven.

Walter Smits op kunsttijdschriftvlaanderen.be:

De Vikingen blijven tot de verbeelding spreken. Met de regelmaat van een klok verschijnen over hen zowel wetenschappelijke als vulgariserende werken. Jan J. B. Kuipers, van wie eerder al verschillende historische syntheses en biografieën bij WalburgPers verschenen, publiceert nu Vikingen. IJzeren eeuwen om de Noordzee. Het moet onmiddellijk gezegd worden dat het werk in de traditie van de uitgeverij WalburgPers een bijzonder fraai vorm gegeven boek is met prachtige en relevante illustraties en met leeslint.

Het werk is ruimer van opzet dan het in 2019 verschenen De Vikingtijd. De Noormannen in Nederland en België van Luit van der Tuuk en  traditioneler dan het ook in 2020 verschenen De Vikingen. Een nieuwe geschiedenis van Nile Price. Kuipers belicht de confrontaties van de Vikingen met de regio’s langs weerskanten van de Noordzee. Hij bestrijkt de tijd vanaf het einde van de 8ste eeuw met de plundering van Lindisfarne aan de Engelse oostkust anno 793 tot de aanvang van de 11de eeuw met de aanvallen op Tiel en Utrecht in 1006 en 1009. In het eerste hoofdstuk behandelt Kuipers de Vikinglanden vóór de Vikingen of hun voorgeschiedenis in Scandinavië. Vervolgens structureert hij zijn werk chronologisch en brengt doordachte cesuren aan. 

De eerste fase van de Vikingexpansie tot circa 840 bestond uit korte roofexpedities, waarbij de rijke, doch onbeschermde Angelsaksische en Karolingische abdijen favoriete doelwitten waren. In de tweede helft van de 9de eeuw benutten de Vikingen de opvolgingsstrijd na Karel de Grote en desintegratie van het Karolingische rijk om profijt te halen door nu eens de ene dan weer de andere strijdende partij te steunen en uitvalsbases en winterkampen te veroveren, van waaruit ze dan verdere  roofexpedities ondernamen. Tegen het einde van 9de eeuw en in de 10de eeuw probeerden sommige groepen Noormannen zich blijvend te vestigen in de Lage Landen, maar ook elders, zoals in Normandië. Vandaar voeren ze zelfs verder naar het zuiden en werden ze o.a. door de paus geëngageerd in het Middellandse Zeegebied om Sicilië te veroveren op Moren en Byzantijnen.

Tussen deze chronologische hoofdstukken weeft Kuipers thematische hoofdstukken over het langschip, wat de Vikingen hun maritieme superioriteit bezorgde, hun wapenrusting en strijdmethoden en de tegenstellingen en overeenkomsten tussen de Vikingen en de bewoners
rond de Noordzee. Hij eindigt met de genetische erfenis van de Vikingen in de West-Europese bevolking. Aparte vensters in de tekst verduidelijken concepten, zoals Viking, Scandinavisch, Fries, Saksisch, ijzeren eeuw, enz.

De auteur relativeert zeker traditionele voorstellingen en kadert de Vikingen in de nasleep van de bredere geschiedenis van de migraties van het einde van de oudheid en de aanvang van de middeleeuwen. Hij gewaagt van een nagekomen migratie en benadrukt de 
gemeenschappelijke culturele achtergrond van de Noordzeecultuur.

Dit werk is een lezenswaardige synthese op basis van de gangbare publicaties. De beknopte literatuuropgave bevat wel haast uitsluitend Nederlandstalige werken. Dit neemt niet weg dat het een toegankelijk en degelijk boek is, dat hopelijk ook zijn weg vindt naar het onderwijs, niet in het minst omwille van de mooie en gecontextualiseerde illustraties.

[18-01-2021]

(Tekst van andere bespreking vervolgt onder afbeelding.)

Jan van Damme in de PZC, 18 januari 2021:

Het moeten turbulente tijden zijn geweest aan de Zeeuwse kust. In het jaar 837 plunderden Denen de handelsplaats Walcheren of Walacria bij het huidige Domburg. Ze voerden raids uit op vrijwel alle Noordzeekusten.

Zo ook op Walcheren dat in die tijd een redelijk welvarende handelsnederzetting was. De plundertochten waren toen al jaren aan de gang. Het in leen geven van land aan de veroveraars was een probaat middel om je te beschermen tegen de ongetwijfeld nieuwe krijgslustigen die nog zouden komen. Zo was er ook in het deltagebied geredeneerd. De Deen Hemming sneuvelde in 837 als verdediger, hij had Walcheren en omliggende landen waarschijnlijk in leen ontvangen van Lodewijk de Vrome. Hemmings neef Harald was in dit geval de aanvaller. Harald won. Koning Lotharius dacht in 840 een goede zet te doen door Walcheren in leen te geven aan diezelfde Harald. Dat pakte verkeerd uit. Walcheren ontwikkelde zich tot een piratennest van waaruit rooftochten in Vlaanderen en het Frankische achterland werden georganiseerd.

Het is een fascinerende geschiedenis en slechts een klein onderdeel in het grote verhaal over de plundertochten van Zweden en vooral Denen. Jan J.B. Kuipers uit Kattendijke vertelt in zijn boek ‘Vikingen - IJzeren eeuwen om de Noordzee’ over die van wapengekletter doortrokken tijd in de 9e en 10e eeuw na Christus. Hij plaatst de Vikingenterreur in een breed perspectief. We lezen hoe het christelijk Europa werd bedreigd niet alleen vanuit het noorden door de Vikingen maar ook vanuit het zuiden door de Saracenen en Moren en vanuit het oosten door de Avaren en Magyaren.

Bouwde Willem de Veroveraar van Engeland in 1066 schepen op het eiland Wulpen? Het zou zo maar kunnen. Daarvan zijn geen tastbare bewijzen meer te vinden. Die zijn er wel van de ringwalburgen die de kustbewoners opwierpen om zichzelf te beschermen. In Oost-Souburg en Burgh kunnen we in deels gereconstrueerde burgen meer dan duizend jaar teruggaan. Dat kan ook in het boek van Kuipers. Hij heeft er een boeiend, fraai geïllustreerd verhaal van gemaakt.

Jan J.B. Kuipers: Vikingen - IJzeren eeuwen om de Noordzee - Uitgeverij Walburgpers, hardcover, 160 pagina's, 29,99 euro.